SOKOLAC – Ako biste nasumično izabrali 10 rukovodilaca javnih preduzeća koja upravljaju šumama u Bosni i Hercegovini, kod najmanje 9 biste pronašli političku povezanost.
Situacija je posebno izražena u Republici Srpskoj, gdje su od 27 rukovodilaca šumskih gazdinstava, čak 23 stranački kadrovi. Kada se tome doda i direktor „Šuma RS“, koji istovremeno obavlja funkciju u Skupštini opštine Mrkonjić Grad, dolazimo do poražavajuće činjenice: gotovo svaka odluka o šumskim resursima u RS ima političku pozadinu.
Na osnovu podataka dostupnih na Registru funkcionera, kandidatskih lista za izbore 2020, 2022. i 2024. ovjere od strane CIK-a te medijskih natpisa, za 67 od 93 lica koja su članovi uprava (73%) nekog od šumskih preduzeća u Bosni i Hercegovini je moguće nedvosmisleno utvrditi političku pozadinu, a posebno zabrinjava podatak da 88% direktora šumskih preduzeća i šumskih gazdinstava imaju potvrđenu političku povezanost.
Zahvaljujući poslovanju pod pokroviteljstvom politike, sva šumska preduzeća u BiH su u 2023. godini ostvarila profit od tek 4,73 miliona maraka, uprkos činjenici da zapošljavaju preko 9 hiljada radnika i da raspolažu sa više od polovine teritorije BiH, koliko se nalazi pod šumama. Ovi podaci su rezultat analize Upravljanje šumama u Bosni i Hercegovini Transparency International-a, koja je obuhvatila poslovanja šumskih preduzeća u oba entiteta, kantonima i šumskih gazdinstava u RS od 2020. do 2023.
Ako se broj radnika posmatra kroz ostvarenu dobit, proizilazi da je svaki zaposleni u šumskim preduzećima u Bosni i Hercegovini zaradio tek nešto više od 500 KM godišnje, što pokazuje stepen neefikasnosti koji vlada ovom vitalnom sektoru. S obzirom na politički uticaj i zakone koji omogućavaju zapošljavanje bez konkursa i tolerišu sukob interesa, jasno je da ova preduzeća postaju ispostave političkih partija, gdje se resursi koriste za stranačko zapošljavanje umjesto za opšti društveni interes.
Tu konstataciju dodatno potvrđuje i podatak o kontinuiranom rastu troškova plata čiji udio u ukupnim rashodima se sa 52% u 2020. popeli na 55% u 2023. godini, uprkos neefikasnom upravljanju i slabim poslovnim rezultatima.
Osim problema sa poslovanjem, uticaj politike donosi sa sobom i manjak transparentnosti, što je vidljivo na primjeru revizorskog izvještaja JP “Šume RS” iz 2020. koji je Narodna skupština Republike Srpske razmatrala tek u martu 2024., dok podaci o poslovanju iz prošle godine i dalje nisu dostupni javnosti.
Politički uticaj dodatno podriva i stepen odgovornosti u poslovanju što najbolje ilustruju podaci upravo iz posljednjeg revizorskog izvještaja ovog javnog preduzeća o nenaplaćenim potraživanjima. Dobavljači šumskih sortimenata su Šumama RS dužni preko 17,5 miliona KM, dok se više od 10 miliona smatra spornim i sumnjivim potraživanjima od čega je značajan iznos praktično nenaplativ jer se odnosi na kupce drvnih sortimenata koji su u stečaju ili su ugašeni.
Simbol manjka odgovornosti pod patronatom politike je i Strahinja Bašević, direktor ŠG “Romanija” Sokolac, koji je u avgustu 2024. osumnjičen za zloupotrebu položaja, potom bio u bjekstvu i uhapšen, ali je uprkos tome pobijedio na Lokalnim izborima kao kandidat SNSD-a za načelnika Sokoca. Iako se o problemima u šumarijama širom Srpske govori godinama, do smjena je došlo tek nakon što je predsjednik RS Milorad Dodik krajem 2024. javno progovorio o ogromnoj krađi u Šumama RS, ali je Bašević ipak ostao na funkciji direktora ŠG “Romanija” Sokolac.
Poseban problem predstavlja to što je oblast šumarstva u dobrom dijelu BiH neuređena jer u Federaciji BiH od 2009. ne postoji zakon o šumama, kada ga je Ustavni sud Federacije stavio van snage. Kao odgovor na to, kantoni su donijeli svoje zakone, što je dovelo do dodatnog usložnjavanja u poslovanju ali i do svojevrsne diskriminacije budući da se iznosi naknada za korištenje šuma razlikuju od kantona do kantona. Tako neke lokalne zajednice ostvaruju znatno veće prihode od sječe šuma – kao da vrijednost šume zavisi od toga gdje je posječena, a ne od njene stvarne ekonomske i ekološke važnosti.
Ovo je najbolje ilustrovano u Hercegovačko-neretvanskom kantonu, gdje takođe ne postoji zakon o šumama, pa se sječa i upravljanje šumom odvijaju bez pravnog osnova. Iako tri šumska preduzeća sa oko 190 radnika koja godišnje posjeku 77 kubnih metara drvne mase i ostvare prihod od 8,6 miliona KM u 2023. godini, građani u ovom kantonu osjete malo koristi od ove djelatnosti.
Naime, upravo zbog nepostojanja zakona, sva sredstva od naknada za sječu i korištenje šuma se uplaćuju na račun kantona dok se u budžete opština i gradova u HNK ne uplaćuje niti jedna marka, za razliku od ostalih sredina u BiH gdje je zakonom regulisan način i odnos raspodjele ovih sredstava. Osim izostanka zakonskog okvira, poslovanje šumskih preduzeća u ovom entitetu je obilježeno manjkom transparentnosti a najdrastičniji primjer je razmak od čak sedam godina koliko je proteklo između dva revizorska izvještaja Šumarstva „Prenj“ d.d. Konjic (2016. i 2023. godine).
Raspodjela naknada od šuma je problematična i u ostatku BiH, budući da se u budžete entiteta, kantona i jedinica lokalne samouprave godišnje uplati oko 40,2 miliona KM na ime različitih naknada za korišćenje šuma. Analiza je međutim pokazala da se raspodjela tih sredstava odvija bez jasnih kriterijuma i nenamjenski.
Tako je, na primjer, nadležno Ministarstvo u RS sredstva prikupljena od naknada za šume dijelilo bez unaprijed definisanih uslova i kriterijuma, a revizijom je utvrđeno da su finansirane aktivnosti koje nemaju direktne veze s pošumljavanjem i šumskim radovima, poput naučnih istraživanja, izdavaštva i uređenja privatnih parcela.
Politički uticaj, loš zakonski okvir ili, u nekim slučajevima, njihov potpuni izostanak te manjak transparentnosti stvorili su kulturu poslovne neodgovornosti koja je dovela do loših poslovnih rezultata, korupcije i zloupotreba. Sve ovo je strankama omogućilo da šume koriste za svoje interese, što na kraju osjete građani kroz manje budžetske prihode dok najveću štetu trše same šume, čije očuvanje i obnova su u drugom planu.
Zbog svega ovoga je neophodno poduzeti mjere sa ciljem unaprjeđenja transparentnosti, upravljanje i održivost šuma u Bosni i Hercegovini, što predviđa:
• Hitnu depolitizaciju ovih preduzeća,
• Donošenje zakona u Federaciji BiH i HNK čime bi se uredila ova oblast, te
• Usklađivanje i racionalizacija naknada za korišćenje šuma
• Uspostavljanje tijela za koordinaciju rada šumskih preduzeća u BiH koje bi vodilo jedinstveni registar šuma za BiH sa podacima o šumsko-privrednim osnovama, evidencijama o sječi i distribuciji, te planovima zaštite i obnove šuma. Transparentno.ba