BEOGRAD, Život im ni prije dvije godine nije bio lak. Štedili su i preživljavali od danas do sutra. Dok je kriza većinu dokačila, njih je bacila na koljena. Nezaposleni, radnici koji na kraju mjeseca prebroje minimalac, hiljade onih kojima poslodavci i ne spremaju kovertu, penzioneri, pa i pojedini koji su pokušali da dinar steknu u biznisu, drugu godinu krize dočekuju na ivici egzistencije. Njih je u Srbiji, grubo računajući, nešto manje od tri miliona.
NEZAPOSLENI
Teško je odrediti ko je prvi i kome je najteže u koloni socijalno ugroženih građana Srbije. Matematika kaže da su to nezaposleni, jer većina njih, makar na papiru, živi bez dinara prihoda. Pravo na nadoknadu, koja je daleko od sume dovoljne za život, u ovom trenutku ostvaruje nešto više od deset odsto klijenata Nacionalne službe za zapošljavanje (NZS).
Na njihovoj evidenciji u avgustu ove godine registrovano je 724.270 građana. Iako smo svjedoci da su desetine hiljada ljudi od početka krize ostale bez posla, taj broj je u odnosu na oktobar 2008. veći za svega 6.862 nezaposlena.
– Broj nezaposlenih kojima je isplaćena posljednja novčana naknada iznosi 76.599 – kažu u NSZ. – Ovaj broj se mijenja iz mjeseca u mjesec. Najniži iznos novčane naknade je 12.528 dinara, što je 80 odsto minimalne zarade u Republici, dok je najviši iznos 25.056 dinara, a to je 160 odsto minimalne zarade.
Gradovi u kojima je zabilježena najviša registrovana stopa nezaposlenosti su Novi Pazar (čak 51,1 odsto), Loznica (40,4 odsto), Leskovac (40,3 odsto), Kragujevac (34,4 odsto), Kruševac (33,3 odsto)… Među opštinama, situacija je najteža u Lebanu – 59,2 odsto nezaposlenih, Beloj Palanci (58 odsto), Batočini (53,9 odsto), Bojniku (53,4 odsto) i Vladičinom Hanu (52,3 odsto).
I oni koji primaju nadoknadu na nju imaju pravo od tri mjeseca do godinu dana, u zavisnosti od toga koliko su prije toga radili. Izuzetak su nezaposleni koje do penzije dijele dvije godine, pa naknadu primaju do tada.
SIROMAŠNI
Činjenica da ne rade i teško žive nije iznenađujuća. Standard u Srbiji je, međutim, toliko nizak da su u podjednako bezizlaznoj situaciji i stotine hiljada zaposlenih građana.
– Srbija je jedina zemlja u okruženju i u Evropi u kojoj su ljudi u radnom odnosu socijalno ugroženi – kaže Ranka Savić, predsjednik Asocijacije slobodnih i nezavisnih sindikata. – Mi smo visoko politizovana zemlja u kojoj politika odlučuje i koje firme moraju da plaćaju doprinose, a koje ne moraju. Najmanje 400.000 ljudi prima minimalac od 15.500 dinara. S druge strane su zaposleni kojima zarade kasne. Oko 350.000 do 370.000 njih plate čeka od tri do 15 mjeseci. Ove dve grupe čine skoro 800.000 ljudi.
Posebna kategorija su radnici koji svakog dana odlaze na posao, ali na kraju mjeseca ne zarade ni – minimalac. Ima i onih koji rade ne nadajući se bilo kakvoj uplati, samo zbog doprinosa i staža. Koliki je tačno njihov broj, niko ne zna.
– Zaposleni u tekstilnoj industriji primaju manje od minimalca – kaže Ranka Savić. – „Jumko“ Vranje isplaćuje plate od 8.300 dinara. U teškom stanju su i zaposleni u metalskom kompleksu. Nekadašnji giganti koji sada tavore. Imate takve slučajeve, a država onda sa 5.000 dinara pomaže zaposlenim u javnom sektoru. Najugroženiji su svakako nezaposleni, ali je zvanična evidencija daleko od realnosti. Najmanje je milion nezaposlenih u Srbiji.
ZATVORENI
Broj zatvorenih preduzeća i preduzetničkih radnji raste od početka svjetske krize. Tokom 2009. godine „katanac“ je stavilo 3.598 preduzeća i 36.444 radnje. Za prvih devet mjeseci ove godine u istoj situaciji se našlo 5.280 firmi i 26.576 preduzetnika. U Agenciji za privredne registre napominju da je broj u posljednja dva mjeseca povećan jer je stupio na snagu novi Zakon o stečaju. Koliko god njih od posla digne ruke, međutim, još više započne posao. Prošle godine je otvoreno 10.013 preduzeća i 39.365 radnji. Do septembra ove godine tablu je okačilo 7.504 preduzeća i 27.548 preduzetnika.
STAROST U BIJEDI
Decenije rada, uplate doprinosa, najstarijim građanima Srbije uglavnom su donijele – poniženje. U Srbiji živi 1,6 miliona penzionera. Oko milion mjesec preživljava sa manje od 200 evra. Više od 600.000 njih ima ček na kome piše manje od 15.000 dinara, a među njima oko 200.000 prima manje od 11.000 dinara.
Statistika Republičkog fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje pokazuje da 787.375 bivših radnika mjesečno ne podiže više od 21.755 dinara, a toliki iznos ne prebacuje ni 33.600 penzionisanih privatnika. Ubjedljivo najniže penzije prima čak 220.000 poljoprivrednih penzionera. Oni su, baveći se zemljom, obezbijedili život u starosti gori nego na socijalnoj pomoći. Većina njih mjesečno prima oko 8.000 dinara.
Pad standarda najstarijih išao je lagano. Prije deset godina prosječna plata je iznosila 90 evra, a penzija 82 evra. Danas je prosečna republička plata 320 evra, a penzija – 200 evra. Nije neobjašnjivo ni kako je došlo dotle. Uzbuna je zvonila kada je prije deceniju došlo do toga da za jednog penzionera radi 3,5 zaposlenih. Danas je na „vratu“ jednog radnika – jedan penzioner i jedan socijalni slučaj.
NESIGURNOST
Broj siromašnih je višestruko veći od onih koji su se probili na spisak korisnika materijalnog obezbjeđenja. Socijalna pomoć stiže do 54.463 porodice, odnosno 142.202 građanina. A pitanje je kako od nje preživljavaju i oni koji je dobijaju.
Jednočlano domaćinstvo može da raspolaže sa najviše 5.694 dinara, dvočlana porodica sa 7.823 dinara, tročlana sa 9.962 dinara. Četvoročlana mora da preživi od 10.665, a petočlana i veća od – 11.394 dinara.
Znači da ako imaju neka minimalna primanja, manja od navedenih iznosa, država najugroženijim građanima samo doplaćuje do te cifre, koja valjda predstavlja dovoljno novca za život, a nadležni je zovu – nivo socijalne sigurnosti. Stotine hiljada ne dobije – ni dinara.
PO GLAVI – 8.427 DINARA
Kada se prosječna zarada podjeli na sve koji ne rade i ne zarađuju, prosječan iznos kojim raspolaže građanin Srbije je znatno manji – 8.427 dinara. Gledano po gradovima, najbolje žive Novosađani. Svaki mjesečno ima na raspolaganju 16.228 dinara. Slijedi Beograd sa 15.458 dinara. Potpuno je nezamislivo kako opstaju građani u drugim djelovima Srbije. U Nišavskom okrugu, bez Niša, prosek po glavi je svega – 3.433 dinara.
SRPSKI PROSJEK IZGUBIO TRKU
Prosečna plata u Srbiji u avgustu iznosila je nepune 34.000 dinara – svega 320 evra. I ovog puta zarada je najmalje u konkurenciji bivših jugoslovenskih republika. Slovenački prosjek je tri puta „jači“ – 966 evra, hrvatski – 744 evra, crnogorski – 466, a bolji je i Bosni i Hercegovini – 409 evra. Za deset evra nam bježe i Makedonci, koji u prosjeku zarađuju 330 evra. Mnogi smatraju da smo prethodnih godina živjeli nerealno, primali nerealne zarade i imali nerealni kurs, a da je ovo zapravo naša stvarnost.
Ekonomista Miroslava Zdravković, urednik sajta „Ekonomija“, upozorava i na problem koji nije samo srpski – neravnomjerni regionalni razvoj.
– Prolazimo kroz ono što se desilo i drugima u istočnoj Evropi, ako izuzmemo Slovačku, Mađarsku i Poljsku – objašnjava Zdravković. – Sve se razvijalo i ulagalo u glavnim gradovima. Trebalo je izabrati 60 strateških, najvažnijih preduzeća i voditi računa da se dobro „udaju“. Mi to nismo uradili, nego ona propadaju, idu u gerijatriju i čekaju da ode najstariji zaposleni pa da se ugase.
I GAZDE PROPADAJU
Sa prvim danima svjetske ekonomske krize mnogi su tvrdili da će je najlakše pregurati mala preduzeća i preduzetnici, jer su najžilaviji dio privrede. Vrijeme je dokazalo da su oni najviše stradali. Od januara do maja ove godine čak 65 odsto njih bilo je u nekom periodu nelikvidno, kao i 65,7 odsto preduzetnika, pokazala je anketa Unije poslodavaca. Glavni razlozi su predugi rokovi plaćanja i velika opterećenja privrede.
– Najugroženiji su bili građevinari. U maju čak 70 odsto građevinske operative nije radilo, a od početka krize posao u ovoj oblasti je izgubilo oko 30.000 radnika – kaže Dragoljub Rajić iz Unije poslodavaca. – Teret je pao i na zaposlene i poslodavce u turizmu i ugostiteljstvu, jer su se prethodnih godina zadužili, a promet je pao za 30 odsto. Zanatstvo je skoro potpuno devastirano. U poljoprivredi je sve veći nivo sive ekonomije, jer ne mogu da podnesu tako visoke doprinose. Tamo su rokovi plaćanja stigli do 133 dana. Generalno, najgore su prošli proizvođači, jer su posljednji u nizu naplate. Novosti
