BRISEL, Budžet za EU od 2014. do 2020. je “težak” oko 1.000.000.000.000 evra – i nije čudo da su stavovi gotovo beznadno podijeljeni. To se pokazalo već na raspravi u Evropskom parlamentu za 2013. koja je – prekinuta.
Rasprava u Evropskom parlamentu ovog petka (9.11.) o budžetu samo za slijedeću, 2013. godinu je bila tek uvod u žustre polemike koje tek dolaze. Jer ovdje je prijedlog glasio da se o budžetu za 2013. odlučuje zajedno s rebalansom budžeta za ovu, 2012. godinu u kojoj se traži 670 miliona evra za pomoć unesrećenima od potresa u Italiji, ali i o dodatnih devet milijardi evra koliko Evropska unija želi za svoje potrebe.
Utoliko su pregovori prekinuti, jer postoji duboki jaz između iznosa koji za slijedeću godinu želi Evropski parlament (137,9 milijardi evra) i na koliko je spremno izdvojiti Ministarski savjet – dakle članice Evropske unije (132,7 milijardi). Po svemu sudeći, ovog utorka (13.11.) će Evropska komisija biti prisiljena ponuditi novi prijedlog o kojem će se onda odlučivati u Evropskom parlamentu.
Ali sve je to tek uvod u pregovore o dugoročnom budžetu Evropske unije zbog kojeg je sazvan i vanredni susret na vrhu (22. i 23.11.) gdje bi se predsjednici država ili vlada Evropske unije trebali složiti barem o načelnom iznosu koji će se povjeriti Evropskoj uniji u periodu od 2014. do 2020. Tu je riječ o oko hiljadu milijardi evra, a Evropska unija želi potrošiti taj novac za subvencije poljoprivredi, programe na području nauci i istraživanja, kulture, industrije, kao i za strukturalnu i pomoć određenim privrednim sektorima.
Pored toga, budžet treba pokriti troškove brojnih institucija Evropske unije, kao što su Evropska komisija, sudovi, Evropski parlament i čitav niz manjih organizacija koje djeluju u ime Unije. Zapravo, tek dvadesetak odsto “pojede” evropska birokratija dok se ostatak vraća državama-članicama u obliku raznih subvencija.
Iako je predsjednik Evropske komisije Barroso početkom godine predložio i uvođenje posebnog, “evropskog” poreza kojeg bi plaćali svi građani Unije, za sada Evropa puni blagajnu samo indirektno, doprinosima 27 država-članica (ubrzo s Hrvatskom će to biti 28 članica). Pored toga, stalno raste prihod i od udjela koji EU ubire od carine i poreza na dodatnu vrijednost.
Naravno, najveći spor vlada između grupe zemalja koje na koncu plaćaju više nego što primaju evropskih sredstava (neto davalaca) i država koje “zarađuju” članstvom u Uniji (neto primaoci). Matematički, ima 12 zemalja-davalaca i 15 primalaca, ali i među njima ima velikih razlika. Prema Evropskoj komisiji, najveći neto davalac je Njemačka (9 milijardi evra), Francuska (6,4 milijarde evra), Italija (5,9 milijardi), Velika Britanija (5,6 milijardi) i Holandija (2,2 milijarde evra). Vodeći neto primaoci su Poljska (11 milijardi), Grčka (4,6 milijardi), Mađarska (4,4 milijarde), španska (2,9 milijardi) i Portugal (2,9 milijarde).
Ali kada se računa po glavi stanovnika pojedinih zemalja, ljestvica izgleda drugačije: Danci najviše plaćaju za članstvo i tamo svaki građanin plaća čak 150 evra u budžet Evropske unije, dok je u prihodu rekorder Mađarska gdje svaka građanka i građanin prima 442 evra pomoći iz Brisela.
Kako bi se osiguralo dugoročno planiranje, još od kraja osamdesetih godina prošlog vijeka se dogovara evropska “sedmoljetka”, okvirni budžet za period od sedam godina. Naravno, za slijedeći period postoje goleme razlike u predodžbi, koliko Unija treba koštati: Evropska komisija želi budžet od jednog biliona i 75 milijardi evra, dok neto-davatelji među kojima je i Njemačka smatraju kako se troškovi trebaju smanjiti za najmanje sto milijardi evra.
Najdalje želi otići Velika Britanija: London naročito smetaju podrške za poljoprivredu – sektor koji praktično više nije nikakav privredni faktor u toj zemlji, tako da britanski premijer Cameron želi da EU smanji svoje zahtjeve za barem 200 milijardi evra.
Iako ovi iznosi izgledaju golemo, ipak se treba sjetiti kako je to zapravo veoma skroman iznos prema ukupnom privrednom potencijalu Evropske unije: to je tek oko jednog procenta zajedničkog dohotka svih zemalja Evropske unije.
Još od 1985. godine se Velika Britanija – baš zbog svojih skromnih kapaciteta u poljoprivredi – uspjela izboriti za “popust” u svojim izdacima za Evropsku uniju. Mnoge druge zemlje su se nakon toga takođe izborile za takve olakšice, mada je popust Velikoj Britaniji (nakon legendarne izjave tadašnje premijerke Margaret Thatcher ‘I want my money back’, želim nazad svoj novac) i dalje najveći u Evropskoj uniji i često je predmet brojnih rasprava.
Ali i pored poljoprivrede i popustu Velikoj Britaniji, postoji čitav niz dobro poznatih sukoba različitih interesa gdje se zemlje sjevera Evrope razlikuju od juga ili gdje “stare” zemlje članice žele zadržati svoj bolji položaj od “novih”. Da rasprava o proračunu bude još teža – on se mora dogovoriti jednoglasno jer svaka zemlja ima pravo veta!
Zapravo, u raspravi o u budžetu Evropske unije uopšte niti nema stavke koja bi lako mogla biti jedna od najvećih: fond za spas zone evra i pomoći nacionalnim privredama. Trenutno tek maleni dio pomoći Grčkoj dolazi iz blagajne Evropske unije. Krizni fondovi EFS i ESM su posve izdvojeni iz budžeta Evropske unije i njih plaćaju prije svega zemlje koje imaju evro kao platežno sredstvo. Povrh toga, postoji i poseban fond za razvojnu pomoć Evropske unije koji se takođe finansira nezavisno od zajedničkog budžeta. Deutsche Welle