Kako direktori firmi iz BiH i Srbije kupuju nagrade

SARAJEVO, Institucije, privatne firme i pojedinci iz Bosne i Hercegovine (BiH) i Srbije godinama dobijaju nagrade Evropske poslovne skupštine (EBA) iz Oxforda i to predstavljaju kao značajan rezultat, ostvaren u prestižnoj konkurenciji.

Nagrade i učestvovanje na ceremonijama dobitnici plaćaju u iznosima od po nekoliko hiljada eura. U nekim slučajevima novac za pokriće troškova je izdvojen iz javnih budžeta. Kriteriji za izbor nigdje nisu precizno objašnjeni. Grad Beograd je u julu 2012. godine dobio nagradu Najbolji grad, a gradonačelnik Dragan Đilas nagradu Najbolji menadžer godine. Nagrade su uručene na svečanosti u Dablinu, glavnom gradu Irske. Po odobrenju gradonačelnika Grad je iz budžeta isplatio blizu 11.000 eura za učešće na ceremoniji. Samo za nagrade plaćeno je oko 7.300 eura.

U Dablin su putovale zamjenica gradonačelnika Tatjana Pašić i stručni saradnik u Službi za informisanje Sonja Stojanović. Pašićeva kaže da je Grad Beograd nekoliko mjeseci unaprijed dobio obavještenje o nagradi, ali ne zna kako je tekla procedura odabira.

“Uobičajeno je da se plate različite kotizacije za ta predavanja, seminare i ostalo što je bilo sadržano u tome, plus izrada same nagrade. Nagrada je stvarno kvalitetno napravljena. Ja sam to svuda nosila sa sobom”, kaže Pašićeva.

Dan nakon dodjele, gostujući u Dnevniku 2 Radio-televizije Srbije, gradonačelnik Đilas je izjavio da nagrada koju je Beograd dobio pripada svim građanima Srbije, a nagrada koju je on lično dobio cijelom timu koji je u prethodnom periodu vodio Beograd.

Dvije godine ranije, u Beču, nagradu Evropski kvalitet EBA je dodijelila najvećoj zdravstvenoj ustanovi u Bosni i Hercegovini (BiH) – Kliničkom centru Univerziteta u Sarajevu (KCUS) i tadašnjem generalnom direktoru Farisu Gavrankapetanoviću.

On je za CIN rekao da su obje nagrade od velike važnosti, kako za KCUS, tako i za njega lično. O troškovima nagrada i odlaska na ceremoniju u Beč, Gavrankapetanović nije govorio.

Uz njega je bila i Azra Alajbegović, direktorica neuropsihijatrijskih disciplina KCUS-a. Ona kaže da je na ceremoniji u Beču prisustvovala o vlastitom trošku, ali je odbila dalje razgovarati o toj temi.

Nagrade poskupile

Novinari su utvrdili da je u proteklih nekoliko godina EBA dodijelila veći broj nagrada pojedincima i institucijama iz BiH i Srbije. Neki su nagradu dobili i više puta. Između ostalih, dobitnici iz BiH su: privatni univerziteti Apeiron iz Banje Luke, Slobomir P iz Bijeljine i Internacionalni Univerzitet Travnik, kao i Mikrokreditna fondacija Prizma iz Sarajeva. Istovremeno, sa ovim institucijama nagrađeni su i njihovi čelni ljudi.

Među dobitnicima iz Srbije su: Miroslav Bogićević, vlasnik šabačke kompanije Farmakom MB, zatim firme Aks Express Kurir iz Šapca, Delta Petrol iz Kladova, Ekoterm 2001 iz Kragujevca, Visoka poslovna škola u Novom Sadu i njen direktor Radovan Tomić, kao i Megatrend univerzitet iz Beograda i njegov osnivač Mića Jovanović.

Jovanović i Megatrend su dva puta dobijali EBA-ine nagrade: prvu – Sokratovu – 2007. godine, a godinu kasnije i Nagradu za evropski kvalitet.

Jovanović je na internetskoj stranici EBA-e naveden kao član Sokratovog komiteta koji odlučuje o nominacijama i rangiranju za tu nagradu. Jovanović kaže da je istupio iz Komiteta prije nego je i sam dobio priznanje, a kasnije je i prestao sarađivati sa organizacijom.

“U početku je to bila dobra ideja, a posle sam se iz toga povukao kada sam video da je to samo jedan unosan biznis. Izgubila se selektivnost i odjednom su počeli da dele na stotine nagrada”, kaže Jovanović. Dodaje da se nagrada u odnosu na period kada je on bio jedan od dobitnika veoma komercijalizovala – Sokratovu nagradu platio je svega 124 eura i to izradu same nagrade.

Samo na samitu u Oxfordu 2012. godine bilo je čak šest predstavnika kompanija i organizacija iz Srbije, od kojih je dio i nagrađen. Osim iz BiH i Srbije te pojedinih zemalja Jugoistočne Evrope, ostali dobitnici nagrada i učesnici na EBA-inim ceremonijama najčešće dolaze iz afričkih i azijskih država.

Sociolog iz Beograda Jovo Bakić kaže: „Kada su u pitanju privatni univerziteti i privatna sredstva, to je prosto jedan vid marketinga. I, ma koliko to sa etičkog stanovišta delovalo naopako, mi se možemo podsmevati tome, prezirati takvu praksu ili takve ljude, ali oni zakonski ne treba da budu gonjeni. Ali, ako se koriste sredstva poreskih obveznika, onda je to pitanje za istražne organe.“

Nenad Brkić, profesor na Katedri za marketing Ekonomskog fakulteta u Sarajevu, kaže da je loša praksa ako se nagrada plaća i da je to zapravo jedan vid korupcije „jer vi kupujete nešto što ne biste kroz regularnu proceduru i takmičenje dobili”.

“Vi plaćate fee (naknada), ali niko neće naglas reći da zapravo plaćate nagradu”, dodaje Brkić.

Od nominacije do nagrade

EBA dodjeljuje nekoliko različitih nagrada među kojima su: Najbolje preduzeće, Najbolji menadžer godine, Nagrada za evropski kvalitet, Međunarodna nagrada Sokrat, Komemorativna medalja Kraljica Viktorija i nagrada Ime u nauci.

Kako je navedeno na njihovoj internetskoj stranici, prije dodjele rangiraju se potencijalni dobitnici i “njihovo kretanje na svjetskom tržištu” preko svog monitoring centra. Detaljnije informacije nisu navedene.

Novinari su u više navrata pokušali kontaktirati EBA-u. Nakon dužeg vremenskog perioda na jedan od brojeva se javio muškarac, rekavši da se sve informacije mogu pronaći na njihovoj internetskoj stranici, ali da direktor koji je ovlašten za razgovor sa medijima nije tu.

Prilikom posjete Oxfordu novinar nije nikoga zatekao u prostorijama EBA-e. Međutim, zahvaljujući velikom broju intervjua sa direktnim učesnicima i prikupljenoj dokumentaciji, novinari CIN-a/CINS-a su otkrili na koji način se odvija dodjela nagrada.

EBA se najčešće e-mailom obrati pojedincima ili organizacijama koje obavijesti da su ušli u uži krug za izbor nagrade. Učesnici sami snose troškove puta i smještaja, učestvovanja u ceremoniji, ali i izrade nagrade.

Od toga da li će pristati da plate troškove i pozitivno odgovoriti na prvi kontakt EBA-e zavisi da li “nominovani” postaje „nagrađeni“.

Jovanović kaže da oni imaju mali tim koji prati razna dostignuća, ali da pisma kojim obavještavaju o nagradi šalju na veliki broj adresa.

“Pismo počinje sa: ‘Poštovani gospodine, pratili smo vaša naučna dostignuća. Vidimo da ste vi lider (…)’, i tako vas nahvale da pomislite: ‘Au, što sam ja važna faca’, i onda vas tako navuku. To je tipsko pismo koje svima šalju, samo mijenjaju imena i nazive institucija”, objašnjava Jovanović.

Dobitnici zadovoljni

Većina nagrađenih koje su novinari kontaktirali odbili su razgovarati o ovoj temi.

Firma Mladena Genčića Delta Petrol iz Kladova je dva puta dobila nagradu EBA-e: Nagradu za evropski kvalitet i za Najbolje preduzeće, a direktor je dobio nagradu Menadžera godine.

“Dobio sam obavještenje ne samo da sam nominovan nego i da dobijam nagradu. Onda smo mi poslali dva svoja predstavnika u Oxford, u oktobru 2012. Troškove sam ja snosio. Vi platite troškove za kotizaciju, učešće, smještaj – i to nas je sve ukupno koštalo 4-5 hiljada eura”, kaže Genčić i dodaje da mu nagrade nisu koristile finansijski, ali da je firma dobila na popularnosti.

“Sama činjenica da ste tamo i da ste u krugu 50-ak ljudi koje je neko prepoznao sama po sebi je odlična. Ja sad, na primjer, mogu da se obratim za pomoć, preporuku, ako mi treba.”

Na svečanosti u Oxfordu priznanje je dodijeljeno i Univerzitetu Slobomir P iz Bijeljine. Nagradu je primila Mira Pavlović, jedan od osnivača Univerziteta.

Rektor Univerziteta Vaso Arsenović je rekao da su veoma ponosni zbog nagrade, dodavši da je ona uticala na povećanje broja upisa studenata, ali nije želio govoriti o drugim detaljima.

Javno komunalno preduzeće Vodovod i kanalizacija iz Subotice dobilo je 2008. godine Nagradu za evropski kvalitet i za nju iz budžeta platilo više od 2.500 eura. Na ceremoniju su putovali tadašnji direktor preduzeća Imre Čeke, kao i Geza Kučera, tadašnji predsjednik Općine Subotica.

Petar Doroslovački, rukovodilac Službe za kontrolu kvaliteta i zaštite u ovom preduzeću, kaže da su od EBA-e dobili poziv da učestvuju i da u momentu odlaska nisu znali da će biti nagrađeni:

“Znam da smo bili u konkurenciji čak sa Vodovodom iz Moskve i Vodovodom iz Londona. (…) Ima tu i nekog plaćanja učešća u svemu tome. Znači, ne plaćate nagradu, nego treba otputovati tamo, napraviti adekvatnu prezentaciju.”

Doroslovački kaže da im je nagrada otvorila put za ispunjavanje međunarodnih standarda i dodaje: „Mnogo je veći benefit kada dobijete tu neku plaketu i diplomu. Oni vas predstave javno u nekim širim krugovima. (…) Ta nagrada je prokrčila naš dalji put i uopšte naš odnos prema potrošačima.“

Profesor Brkić kaže da je riječ o prevari, jer ljude zbunjuje – ako ne znaju da je nagrada plaćena i ne dovode je u pitanje: “To je prva reakcija: dobio je nagradu, vjerovatno da je dobar”.

Neki od potencijalnih dobitnika nagrada odustajali su kada bi saznali koliko novca moraju platiti.

Na zvaničnom sajtu Termoelektrane Nikola Tesla iz Obrenovca stoji vijest da su dobili priznanje za najbolje preduzeće, a tadašnji direktor Petar Knežević priznanje za najboljeg menadžera.

Međutim, Knežević je u pisanom odgovoru objasnio da su u oktobru 2012. godine dobili zvaničnu informaciju da je kompaniji i direktoru dodijeljena nagrada, ali da je nisu preuzeli: „Saznali smo da skulptura, odnosno plaketa ili medalja koja je trebalo da bude dodijeljena našem privrednom društvu iziskuje visoke troškove koje nismo mogli da dozvolimo. Zbog svega toga smo se pomenutoj instituciji zahvalili na kandidaturi i nagradi.“

Kako su objasnili iz preduzeća, Termoelektrana bi morala da plati između 5 i 10 hiljada eura, zavisno od toga koliko predstavnika firme bi otputovalo na dodjelu priznanja.

Na ceremoniju uručenja nagrade nije otputovao ni tadašnji vršilac dužnosti rektora Univerziteta u Bihaću Mujo Demirović koji je u junu 2009. godine dobio pismo kojim ga EBA obavještava da je odabran da se pridruži Klubu evropskih rektora te da je Univerzitet u Bihaću dobitnik Nagrade za evropski kvalitet.

Demirović kaže da nije otputovao na ceremoniju dodjele koja je te godine trebala biti održana na Malti jer Univerzitet nije imao novca, ali je pozvao EBA-u da dođu u Bihać i tu uruče nagradu. Nakon toga predstavnici EBA-e više mu se nisu javljali.

Firma iza organizacije

Na zvaničnoj internetskoj stranici EBA se predstavlja kao organizacija čija je glavna misija „stvaranje pozitivne slike o dinamičkom razvoju regiona, kompanija i pojedinaca u evropskoj i svjetskoj poslovnoj zajednici“. Zainteresovane pozivaju da ih kontaktiraju kako bi “unaprijedili svoj biznis“.

Glavna aktivnost EBA-e je organizovanje ceremonija dodjela priznanja iz različitih oblasti na kojima prisustvuju desetine zvanica, a održavaju se nekoliko puta godišnje u različitim gradovima Evrope.

Organizaciju EBA-e čine: Klub rektora Evrope, Međunarodni klub lidera, Viteški red grand mastera La Valette i Međunarodni komitet Sokrat.

Iako je na njihovom sajtu navedeno da su nevladina organizacija, prema podacima britanskog poslovnog registra EBA je osnovana 2000. godine kao privatna kompanija. Njen jedini vlasnik i jedan od direktora je tridesetjednogodišnji državljanin Ukrajine Ivan Savov.

Savov se sličnim aktivnostima bavi i u svojoj domovini gdje je osnovao Istočno-ukrajinsku biznis akademiju sa sjedištem u Harkovu. Ova akademija je koordinator međunarodnog imidž programa Lideri 21. vijeka koji postoji od 1998. godine, a od 2003. sarađuju sa EBA-om.

Predsjednik Akademije je Ivanov otac Anton Savov. On je kopredsjedavajući u Savjetu Lidera 21. vijeka, zajedno sa Džonom Netingom, generalnim direktorom EBA-e.

Oca i sina Savov u Oxfordu je upoznao i Mića Jovanović koji kaže da su mu tokom zajedničkog doručka predložili da Megatrend univerzitet u Beogradu bude domaćin jednog od skupova 2012. godine, što je on odbio, nakon čega mu se više nisu javljali.

“Nisam blesav da se blamiram u Beogradu”, kaže Jovanović.

Međutim, novinari centara za istraživačko novinarstvo iz Sarajeva i Beograda (CIN/CINS) su otkrili da se iza dodjele nagrada krije unosan biznis.