BANJA LUKA/SARAJEVO/BRČKO, Za tri godine vozači u Bosni i Hercegovini uplatili su 637 miliona maraka na ime putarine za održavanje puteva, ali je manje od 445 miliona zaista potrošeno u tu svrhu.
Analiza koju je uradio Transparency international u BiH pokazala je da u periodu od 2015 do 2017 godine 191,7 miliona nije doznačeno putarskim preduzećima. Po toj računici, gotovo svaka treća marka od putarina za održavanje puteva potrošena je za krpljenje budžeta i vraćanje ino dugova, iako je u Zakonu o akcizama jasno definisano da se radi o namjenskom novcu.
Vozači u Bosni i Hercegovini na svaku litru goriva plaćaju jednu akcizu čiju namjenu određuju entitetske vlade i dvije putarine čiju je namjenu zakon već definisao – jednu za održavanje i izgradnju puteva i drugu za izgradnju autoputeva. Bez obzira na odredbe zakona, u praksi namjenskih 0,15 KM za puteve u analiziranom periodu nije završavalo na računima putarskih preduzeća što jasno pokazuju zvanični dokumenti entitetskih Vlada, a razlika između onog što se prikupilo i onog što se uložilo u puteve drastično se povećavala iz godine u godinu.
Sredstva od putarine za puteve, Uprava za indirektno oporezivanje BiH zajedno sa svim drugim prihodima od PDV-a, carina i akciza doznačava entitetima na jedinstvene račune, a zbog specifičnog načina preraspodjele između entiteta, lokalnih zajednica i putarskih preduzeća, pare koje odlaze za puteve su neuporedivo manje. Prvi razlog je rast ino duga, a drugi taj što se nisu ostvarila predviđanja da će putarska preduzeća zbog razvoja privrede i rasta prihoda od PDV-a dobiti i više nego što im pripada. Zapravo, desilo se potpuno obrnuto.
Federacija BiH
U Federaciji BiH, entitetska i kantonalne direkcije za ceste na svoje račune ne dobijaju 0,15 KM nego 3,9 % onoga što ostane od ukupnih prihoda od indirektnih poreza, kada se vrati spoljni dug Vlade FBiH. Tako je definisano Zakonom o pripadnosti prihoda u FBiH, a razlika između prikupljenih sredstava na ime putarine i 3,9 % onoga što je ostalo 2017. godine i uloženo u puteve iznosila je 51,2 miliona maraka. Toliko su putarska preduzeća u Federaciji BiH oštećena zbog većih rata za otplatu Ino duga ovog entiteta. Radi se o dugu koji direktno pada na teret budžeta FBiH, ali zbog specifičnosti samog zakona opštine, gradovi, kantoni i direkcije za ceste snose dio tereta. Ipak, najviše trpi putarina koja predstavlja namjenski prihod direkcija za ceste, a one zbog sve većeg učešća u otplati duga FBiH imaju sve više problema sa otplatom vlastitih dugova. To je bio jedan od osnovnih razloga za najnovije povećanje putarina, pa će vozači u tu svrhu morati odvajati dodatnih 0,05 KM.
Procenat od 3,9 odsto onoga što ostane dalje se dijeli na način da se 60% raspoređuje kantonalnim direkcijama za ceste, a 40% JP Ceste Federacije BiH. Podaci Uprave za indirektno oporezivanje BiH pokazuju da je proteklih godina zabilježen značajan rast ovih prihoda ali to nije značajnije uticalo na ulaganje u putnu infrastrukturu. Ako se podaci UIO BiH uporede sa zvaničnim podacima Vlade FBiH jasno se vidi da je dio koji su dobile direkcije za ceste ostao skoro isti uprkos rastu prihoda od putarine.
Republika Srpska
Raspodjela ukupnih prihoda od indirektnih poreza u Republici Srpskoj definisana je Zakonom o budžetskom sistemu i to tako da 72% onoga što ostane nakon servisiranja ino duga ide u budžet RS, 24% opštinama i gradovima, a 4% J.P. Putevi RS. Među ukupnim prihodima koji se dijele od indirektnih poreza nalazi se i putarina za puteve ali se razlika između onoga što vozači uplate u tu svrhu i 4% onoga što ostane drastično povećava. Tako je prošle godine u puteve uloženo 26 miliona maraka manje novca. Iznose doznačenih sredstava Javnom preduzeću JP Putevi RS Vlada Republike Srpske redovno novodi u Izvještaju o izvršenju budžeta, a poslednja tri izvještaja pokazuju gotovo istu pojavu.
Zbog sve većih rata za otplatu ino dugova na račune JP Putevi RS liježe sve manji dio novca koji se prikupi na ime namjenske putarine. Podaci Uprave za indirektno oporezivanje BiH pokazuju da su vozači u Republici Srpskoj za tri godine uplatili 207 miliona KM putarine, ali je Vlada RS u puteve uložila 59,8 miliona KM manje.
Svjesni ove pojave strani kreditori su tražili da se novac od putarine za autoputeve izdvaja na poseban podračun UIO BiH, dok novac za puteve godinama služi za krpljenje budžeta. Najnoviji zakon o akcizama na poseban podračun odvojio je samo dodatnih 0,05 KM za puteve, dok će se preostalih 0,15 KM dijeliti kao i do sada.
Tako će JP Putevi RS pored novca sa posebnog podračuna i dalje dobijati 4% prihoda od indirektnih poreza, ali s obzirom na to da će Vlada RS ove godine vratiti rekordnu ratu ino duga, dodatna sredstva od 0,05 KM samo će kompenzovati gubitak koji bi trebalo osjetiti ovo javno preduzeće. Upravo je ovakvo stanje bio jedan od osnovnih razloga za dodatno povećanje putarina jer ovo preduzeće sve teže izmiruje postojeće obaveze.
– JP Putevi RS do sada nisu uspijevali ispuniti obaveze iz ugovora sa EBRD-om koji zbog toga može tražiti momentalnu naplatu potraživanja. Tako se navodi u izvještaju nezavisnog revizora, jer stepen pokrivenosti dugova ne bi smio biti manji od 1,1, a na kraju 2016. godine iznosio je 0,53.
– Pored toga, značajan dio investicionih ulaganja je obustavljen ili usporen radi nedostatka finansijskih sredstava. Ova činjenica ukazuje na postojanje značajne neizvjesnosti koja može da izazove sumnju u sposobnost društva da posluje po načelu stalnosti poslovanja. Rukovodstvo društva smatra da će društvo uz podršku osnivača obezbijediti neophodna sredstva za izmirenje dospjelih obaveza, navodi se u izvještaju nezavisnog revizora.
Brčko Distrikt
Za razliku od entiteta koji su zakonom odredili dio putarine koja će se zaista koristiti za puteve, Brčko Distrikt BiH još nema jasne zakonske propise pa se često dogodi da od putarine niti jedna marka ne bude uložena u puteve.
Republika Srpska i Federacija BiH uzimaju 28% – 29% prihoda od putarine za krpljenje budžetskih rupa, dok Brčko Distrikt 72% prikupljene putarine u posmatranom periodu nije usmjerio nadležnom Javnom preduzeću Putevi Brčko. Bez obzira što je Zakonom o putevima Brčko Distrikta (član 57.) jasno definisano da su pare od naknade za puteve iz maloprodajne cijene goriva prihodi J.P. Putevi Brčko, ovo preduzeće u 2015. godini nije dobilo ni jednu marku.
„Iz razloga nepostojanja odluke o pripadnosti naknade za puteve od 0,15 KM kojom bi se utvrdio postupak preusmjeravanja tih prihoda na račune JP Putevi Brčko, Direkcija za finansije nema osnova da izvrši preusmjeravnje tih sredstava“ navodi se u odgovoru koji je na adresu TI BiH-a poslao direktor Direkcije za finansije Brčko Distrikta.
To praktično znači da se sve zavisi od političke volje i posebnih odluka skupštine Brčko Distrikta. U poslednje dvije godine odlukom Skupštine prebačeno je 2.7, odnosno 3.7 miliona KM JP Putevi Brčko dok 2015. nije prebačena ni jedna marka od ukupno 6,8 miliona, koliko je prikupljeno na ime putarine za puteve. Osim zakona o putevima Brčko Distrikt na namjensko trošenje ovih sredstava obavezuje i sporazum sa međunarodnim kreditorima, ali novac ipak ne odlazi nadležnom preduzeću. Finansijski i revizorski izvještaji JP Putevi Brčko koji su dostupni u bazi podataka Transparentno.ba pokazuju da se znatno manje sredstava ulaže u puteve, a na to upozorava u svom izvještaju i nezavisni revozor.
„Preduzeće je u 2016. godini ostvarilo prihode po osnovu putarine od 0,15 KM jednokratno na osnovu odluke skupštine Brčko Distrikta BIH u iznosu od 2.700.000,00 KM. Skrećemo pažnju na odredbu o podršci Ugovora o podršci zajmu zaključenoj između Brčko Distrikta BiH i Evropske banke za obnovu i razvoj, gdje je regulisano da će Brčko Distrikt BiH osigurati da u svakoj fiskalnoj godini prihodi preusmjereni Javnom preduzeću koji se odnose na naknade za puteve (putarina od 0,15 KM na 1 litar goriva) i autoputeve (0,10 KM na promet 1 litre goriva) budu jednaki iznosu prikupljenom od strane BiH na ime Brčko Distrikta BiH“, navodi se u izvještaju nezavisnog revizora.
Kako u Distriktu ne postoji autoput ni preduzeće zaduženo za upravljanje autoputevima, putarina za autoputeve takođe predstavlja prihod JP Putevi Brčko. Ta vrsta prihoda redovno se usmjerava Javnom preduzeću koje tim novcem servisira obaveze i održava postojeću putnu mrežu. Tako paradoksalno, u Brčkom novac za gradnju autoputeva služi za održavanje puteva, dok novac za puteve služi krpljenju budžeta. Bez obzira što ovi prihodi predstavljaju dobru polaznu osnovu za razvoj putne infrastrukture, zbog nedostatka projekata i političke volje da se ovo pitanje uredi ulaganja su izostala. Skupština Brčko Distrikta proteklih godina usmjeravala je prema javnom preduzeću samo onoliko novca koliko je bilo potrebno da se vraćaju dugovi za postojeće projekte, dok je ostatak otišao u javnu potrošnju.
TI BiH
