BANJALUKA – Uvrštavanjem ministra spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH Staše Košarca i još nekoliko osoba na “crnu listu” Kancelarije za kontrolu imovine stranaca Sjedinjenih Američkih Država (OFAC), administracija ove zemlje nastavila je da pritišće porodicu predsjednika Republike Srpske Milorada Dodika, osobe označene kao njegova mreža podrške, ali i one koji pomažu da se sankcije zaobiđu.
Sinoćnjim proširivanjem liste, uz Košarčevo, našlo se i ime bivšeg novinara “Alternativne televizije” Vlatka Vukotića, ranije zaposlenog u “Prointeru ITSS”, a koji je ujedno i vlasnik firme “Vorto”.
Na listi je i vlasnik “Agape Best” Aleksandar Dobrić i njegov otac koji stoji iza firme “Zelena Jabuka” Mirko Dobrić, osobe koje su od Dodikove porodice formalno preuzeli vlasništvo nad restoranom „Agape“ i firmom „Fruit eco“ nakon uvođenja sankcija.
Sankcije je dobila i firma “Nimbus Inovations”, nastala ove godine u očajničkom pokušaju da se poslovanje “Siriusa 2010” održi, ali su im banke pogasile račune.
Svim juče sankcionisanim firmama, osim firme “Vorto” banke su ranije pogasile račune.
Na toj listi je i kompletan vrh vlasti Srpske.
Dodik pod sankcijama od 2017. godine
Amerikanci su sankcije u Srpskoj uvodili i ranije, ali one nisu imale posebnog efekta izuzev da osobe koje se nađu na “crnoj listi” ne mogu da putuju u SAD ili da tamo budu vlasnici biznisa i imovine.
To Dodiku, koji je prve sankcije dobio 17. januara 2017. godine kada je upozoren zbog nepoštovanja odluka Ustavnog suda BiH i opstrukcije Dejtonskog sporazuma, nešto posebno i nije smetalo. Naprotiv, koristilo mu je da dodatno učvrsti svoj položaj retorikom o ugroženosti Srpske.
Ni nove sankcije 5. januara 2022. godine zbog “korišćenja službenog položaja za lično bogaćenje kroz mito i korupciju”, kada je “po prstima” dobila i “Alternativna televizija” Banjaluka kao medij koji podržava njegove koruptivne aktivnosti, nisu bile ništa nego upozorenja.
Krajem jula prošle godine na “crnoj listi” su završili i član Predsjedništva BiH Željka Cvijanović, predsjednik Narodne skupštine RS Nenad Stevandić, premijer Radovan Višković i ministar pravde Miloš Bukejlović.
“Ovi lideri direktno su odgovorni za podsticanje donošenja zakona u NSRS kojim se odluke Ustavnog suda BiH proglašavaju neprimjenjivim u RS, čime se opstruiše i ugrožava sprovođenje Dejtonskog mirovnog sporazuma”, naveli su tada u saopštenju Ministarstva finansija SAD-a.
Dodikova djeca, Igor i Gorica, na listu su dospjeli 20. oktobra 2023. godine i oni su tada označeni kao osobe koje omogućuju “stalnu korupciju” i “zloupotrebu javnih resursa” u korist svog oca.
“Crna lista” sankcija proširena je u novembru prošle godine na ministra energetike i rudarstva Petra Đokića, člana Izvršnog odbora SNSD-a Savu Cvijetinovića i na šefa predstavništva RS u Moskvi Duška Perovića. U martu ove godine sankcije je dobila i predsjedavajuća Vijeća naroda RS Srebrenka Golić, savjetnik predsjednika RS Branislav Okuka, te generalni sekretar predsjednika RS Jelena Pajić Baštinac.
Dramatični zaokret
Situacija se drastično mijenja nakon posjete Ane Morris, vršioca dužnosti pomoćnika sekretara za finansije u Ministarstvu trezora SAD početkom marta ove godine kada je u izjavi za portal CAPITAL istakla da se očekuju “dodatne mjere protiv onih koji podrivaju mir, stabilnost i teritorijalni integritet BiH”.
“Banke i druge finansijske institucije koje obavljaju transakcije za osobe ili privredne subjekte pod sankcijama SAD-a izlažu se velikom riziku da se i same nađu u istoj situaciji”, rekla je tada za CAPITAL Ana Moris.
Ovo je prvi put izazvalo zabrinutost u javnosti i glasnu raspravu da li će finansije sankcionisanih osoba i kompanija koje su označene kao mreža podrške biti ugrožene prostim zatvaranjem računa. U narednim mjesecima pokazalo se da će banke kao svoj prioritet istaći “reputacijski rizik” i zatvoriti im sve račune i odbijati da ih otvore onima koji biznise preuzimaju.
Igor i Gorica Dodik su odmah nakon posjete Morris, požurili da prenesu vlasništvo u firmama na bliske saradnike, supružnike i rođake kako bi izbjegli posljedice sankcija. Tako je osnovana “Zelena jabuka” i to na istoj adresi kao i ” Fruit Eco“ kojem su ubrzo ugašeni svi računi, a koja je u vlasništvu Igora Dodika i Dobrića. Gorica Dodik prebacila je preduzeće „Agro Voće“ na supruga Pavla Ćorovića, ali je ono ipak izbrisano iz registra nakon gašenja računa.
Na sličan način Gorica Dodik je pokušala da riješi i pitanje restorana „Agape“.
Naime, na adresi tog restorana krajem prošle godine je osnovan „Agape best“ čiji je vlasnik rođak porodice Dodik, Aleksandar Dobrić. Naknadno je taj naziv promijenjen u „Best service“.
Novi paket sankcija stigao je kompanijama i ljudima bliskim porodici Dodik 18. juna ove godine kada je na “crnu listu” dospio holding “Infinity International Group” koja je direktno ili indirektno bila vlasnik ili većinski akcionar najmanje pet drugih kompanija u BiH: “Prointer ITSS”, “Kaldera Company”, “Infinity Media”, “K-2 Audio Services (ATV)” i “Una World Network”. Na listu je dospio i njen vlasnik Đorđe Đurić, te suvlasnik “Kaldere” Milenko Čičić. Sankcije je dobio i “Sirius 2010”, IT kompanija za koju se odavno spekulisalo da je dio Dodikove mreže kompanija zadužene za pobjede na javnim pozivima i koja se spremala za realizaciju milionskih projekata digitalizacije i fiskalizacije. Napomenimo i to da je “Prointer ITSS” do uvođenja sankcija bio apsolutni miljenik vlasti koja mu je u proteklih sedam-osam godina dodijelila preko 1.147 ugovora sa državnim institucijama u vrijednih oko 300 miliona maraka.
Grupa ljudi koja je vodila i vodi sve ove firme počela je zanimljivu trku sa vremenom i borbu da izbjegne sankcije otvarajući brojna nova pravna lica i prenoseći vlasništvo i poslove na ljude koji su ili zaposlenici ili osobe od povjerenja.
U narednim mjesecima, svim ovim kompanijama banke će zatvoriti račune, a stotine radnika će ostati bez posla. Rukovodstvo nastavlja da registruje nove firme i pokušva da zadrži vlasništvo i imovinu, dok se Đorđe Đurić nakon uvođenja sankcija saopštenjem oglasio i poručio da napušta sve i odlazi iz BiH.
Dodik se naljutio na banke
Zatvaranje računa svim kompanijama na listi i onim koje su nastale izbjegavanjem sankcija, posebno je naljutilo Dodika, koji u izjavi medijima najavio da će uskoro “izaći sa konkretnim podacima o bankama i njihovim manipulacijama” kako bi zaštitio prava građana. Ubrzo nakon ovog saopštenja Vlada je zabranila bankama naplatu održavanja kreditnih stranaka, za slanje upozorenja za kašnjenje u otplati, kao i podizanje gotovine na bankomatima.
Prva je stradala “Una media” koju su ugasili gotovo odmah i otpustili sve zaposlene pod izgovorom da je to direktna posljedica sankcija, ne spominjući nagomilane dugove koje su imali i koji su premašili osam i po miliona maraka.
Nakon toga, prvi ljudi „Prointera“ i „Infinity-ja“ osnivaju firmu “Invictus Technology Group”, a „Sirius“ se utapa u novoosnovani “Nimbus”. “Kalderini” radnici osnivaju “Elrping”. Ipak, banke u kratkom roku svima gase račune.
Ostalo je nejasno kako će se riješiti novonastala situacija u javnim preduzećima koja koriste softverska rešenja i aplikacije ugašenih tehnoloških kompanija plaćena milionima marka građana Republike Srpske.
Narodna skupština uskače u pomoć Dodikovim firmama
Narodna skupština Republike Srpske je u julu usvojila set zakona koji omogućavaju Investiciono razvojnoj banci RS obavlja platni promet i primanje novčanih depozita čime je direktno planirala da pomogne firmama na „crnoj listi“, rizikujući da i IRB dospije pod sankcije. Međutim, do danas IRB nije uspostavila platni promet niti počela sa primjenom usvojenih zakona.
Na naplatu je sada došlo i pomaganje u izbjegavanju sankcija. Prije Košarca i ostalih, sankcije su uvedene 6. novembra ove godine kada su na OFAC-ovu listu ušli bivši direktor sankcionisanog i ugašenog “Prointera ITSS” Vladimir Perišić i “Elpring” kao oni koji održavaju korumpiranu mrežu pokrovitelja licima koja pokušavaju izbjeći sankcije SAD-a.