LONDON, Evrozona, poslije pet godina krize, rizikuje ekonomsku stagnaciju u japanskom stilu, piše londonski list “Ekonomist”.
Sve niže cijene brojnih finansijskih sredstava značile su da su mnoge banke i firme imale dugove koji su nadmašivali vrijednost njihove imovine.
Japansko iskustvo je pokazalo da se tim neuravnoteženim bilansima stanja hitno treba pozabaviti, a za to postoje tri osnovna načina: dogovoriti nove uslove otplate duga, prodati akcije ili proglasiti bankrot, piše “Ekonomist”.
U vrijeme kada je dovođenje bilansa stanja u red bilo najvažnije, investitori su ostvarili korist. Dugovi su ispoštovani. Štaviše, nedavni izvještaj “Dojče banke” pokazao je da su čak i investitori koji su ulagali u rizične hartije evidentirali pet odličnih godina. Akcije američkih banaka donijele su profit od 31 odsto, a evropskih od 25 odsto.
Iako je vrijednost finansijskih sredstava padala, vrijednost duga ostajala je fiksna. To je značilo da akcije moraju da izgube na vrijednosti. Indeks bankarskih akcija Dau Džons je, prema podacima “Dojče banke”, pao za preko 60 odsto od 2007, dok su akcije nekih banaka izgubile preko 95 odsto vrijednosti.
Kako u SAD, tako i u Evropi, vlade su pružile podršku finansijskom sektoru, bilansi stanja su popravljeni i izgledalo je kao da su lekcije iz Japana naučene.
Međutim, problem je tek počinjao da se komplikuje, konstatuje “Ekonomist”. Vlade su se zaduživale da bi finansirale spas banaka, pa su bilansi stanja posrnulih kreditora ojačani na račun javnog bilansa. SAD su podršku bankama platile sa pet odsto bruto domaćeg proizvoda (BDP), dok je britanska injekcija novca u problematične banke vrijedila devet odsto BDP-a. A dugovi domaćinstava su istovremeno i dalje bili vrlo visoki.
Još jedna lekcija iz Japana bila je da se pokrenu snažni privredni stimulansi – u ekonomiji koja ostvaruje rast, visok nivo duga ne bi trebalo da predstavlja problem.
“Ekonomist” kao primjer navodi finansije jednog domaćinstva gdje je velika hipoteka u redu, ukoliko su prihodi članova domaćinstva dovoljni da se otplate kamate i da ostane nešto novca za štednju.
Sljedeći primjere iz Japana, centralne banke su se upustile u takozvano “kvantitativno labavljenje”, program kupovine obveznica svježe odštampanim novcem, što je dovelo do rasta cijena državnih zapisa i pada kamatnih stopa, pa su dugovi postali održiviji.
Međutim, iako su zakonodavci naučili neke lekcije od Japana, postoje razlozi za brigu u vezi predstojećih pet godina. U Britaniji i SAD postoje dva glavna razloga za brigu. Prvo, fiskalni stimulansi možda nisu bili dovoljno hrabri, a u Britaniji su prekinuti prije nego što je privreda ponovo stala na noge. Pošto su pomogle bankama, vlade pokušavaju da smanje deficite i ne ostaje im mnogo novca za potrošnju, piše “Ekonomist”.
Drugo, spašavanje banaka ima dugoročnu cijenu. U nekim slučajevima, neuravnoteženi bilansi stanja su znak lošeg modela poslovanja, u kom slučaju je bankrot bolja opcija, pošto čisti ekonomiju od neproduktivnih firmi. Japan je spasio suviše preduzeća koja su loše poslovala, a takvi znaci postoje i u SAD i Britaniji.
Američka vlada je u spas posrnulih firmi uložila 601 milijardu dolara, raspoređenu na 928 preduzeća širom bankarskog, osiguravajućeg i automobilskog sektora.
Evrozona je u još težem položaju. Njen oporavak je bolno spor, a prognoze ne obećavaju: najnoviji podaci pokazali su da prerađivački sektor u Francuskoj, Njemačkoj i Italiji bilježi sve veći pad aktivnosti, što utiče i na Britaniju.
Da situacija bude gora, ponavlja se još jedan primjer iz Japana – politička neodlučnost.
Predsjednik Evropske centralne banke Mario Dragi je 2. avgusta predočio da je banka spremna da kupuje obveznice u okviru zajedničkog evropskog plana za spas evrozone. Berze su, međutim, nakon toga zabilježile pad akcija, što ukazuje na to da investitori nisu uvjereni da će taj potez spriječiti da se u evrozoni ponovi situacija iz Japana. Tanjug
