– Otplata glavnice se udvostručila za pet godina
– Pokazatelji zaduženosti približavaju se zakonom definisanim limitima
– Krediti se uglavnom uzimaju za budžetsku potrošnju
– Sve grupe korisnika kredita se više zaduživale nego što su otplatile duga
BANJALUKA, Ukupan dug Republike Srpske u proteklih pet godina porastao je za 1,4 milijarde KM, odnosno za više od jedne trećine i dostigao gotovo 5,3 milijarde KM na kraju 2015. godine, dok je otplata glavnice duga značajno rasla i udvostručila se lani u odnosu na 2011. godinu, pokazuje revizija učinka „Upravljanje zaduživanjem i dugom u Republici Srpskoj“ koju je uradila Glavna služba za reviziju javnog sektora RS.
Analizarajući protekli petogodišnji period, revizori su iznijeli niz zamjerki na pristup Vlade RS prema pitanju zaduživanja. Osim nevjerovatne brzine kojom se dug povećavao, revizori su ukazali i da ta zaduženja uglavnom idu u budžetsku potrošnju, da nema kvalitetnog regulatornog okvira kojim je ova oblast definisana, te da nema odgovarajućih analiza koje bi pokazale da li je dug RS zaista održiv.
Ukazali su i na to da zaduživanje RS ima nepovoljne tendencije, a da se pokazatelji zaduženosti približavaju zakonom definisanim limitima.
Revizori su naveli da u ukupnom dugu, koji obuhvata RS, fondove socijalne sigurnosti, javna preduzeća, Investiciono-razvojnu banku RS i lokalne zajednice, RS kao krajnji korisnik ima dominantno učešće.
Dug svih ovih korisnika u proteklih pet godina je rastao, ali različitim intenzitetom. Zbog svog dominantnog učešća, dug RS je procentualno najmanje rastao (19 odsto), ali u apsolutnom iznosu je porastao najviše, čak za 565 miliona KM. Pri tom je dug RS naročito intenzivno rastao nakon 2013. godine.
Dug ostalih korisnika je rastao od 50 odsto kod opština do više od četiri puta kod fondova (sa Kliničkim centrom) i IRB-a, što je posljedica kako ubrzanog rasta, tako i niskog početnog nivoa zaduženosti.
S druge strane, otplata glavnice ukupnog duga se povećavala sa 269 miliona KM u 2011. godini na 583 miliona KM u 2014. godini, uz blagi pad u 2015. godini, a što je rezultat manje otplate kredita prema MMF-u.
U petogodišnjem periodu otplaćeno je više od 2,2 milijarde KM glavnice po osnovu ukupnog duga RS.
„Uočljivo je dominantno učešće otplate duga RS u otplati ukupnog duga, koje se kretalo u rasponu od 2/3 (2011. godine) do 4/5 (2014. godine)“, piše u izvještaju.
RS je u ovom periodu po osnovu ukupnog zaduživanja povukla 3,7 milijardi KM. Naglašena je tendencija porasta iznosa povučenih sredstava po osnovu duga RS i njegovo sve značajnije učešće u strukturi jer je dostigao gotovo tri četvrtine ukupnog duga.
„Kod drugih korisnika dolazi do pada u obimu povučenih sredstava po osnovu zaduživanja, naročito kod javnih preduzeća i IRB-a što može ukazivati na pad investicione aktivnosti tih preduzeća i podršci privredi preko IRB-a“, ističu revizori.
Ovi podaci pokazuju da je RS za pet godina poukla gotovo 1,5 milijardi KM više novca nego što je otplatila kredita, a što je opet najizraženije kod duga RS (445 miliona KM) i fondova (460 miliona KM).
Revizori navode i da su se sve grupe korisnika više zaduživale nego što su otplatile duga u svim godinama posmatranog perioda, osim opština u 2015. godini.
“U prethodnom desetogodišnjem periodu, ukupan dug RS porastao je za 50 odsto i sa krajem
2014. godine premašio iznos od pet milijardi KM. U istom periodu servis duga je porastao pet
puta. U 2014. godini servis duga je iznosio oko 600 miliona KM, a očekuje se da u 2018. godini
dostigne gotovo milijardu KM.”
I dok ukupan dug i servis tog duga konstantno rastu, revizori navode da kretanje ključnih makroekonomskih pokazatelja posljednjih godina, poput bruto domaćeg proizvoda, izvoza, neto plata, poreskih i neporeskih prihod, ukazuje na stagnaciju u rastu i razvoju RS.
Da bi dug bio dugoročno održiv ekonomisti preporučuju da stopa privrednog rasta bude veća od stope rasta duga, a vidljivo je da u RS to nije bio slučaj.
Za tri godine RS platila skoro 300 miliona KM kamata
U revizorskom izvještaju je navedeno i da je od 2013. do 2015. godine, po osnovu ukupnog duga RS plaćeno 292 miliona KM kamata, uz izraženu tendenciju rasta, koju diktira dug RS, dok iznosi plaćenih kamata po drugim grupama krajnjih korisnika stagniraju.
U 2015. godini ukupno je plaćeno 106 miliona KM kamate, od čega se polovina odnosi na dug RS.
Revizori su ukazali i na to da pojedina javna preduzeća kao što su „Željeznice RS“ i „Putevi RS“ ne izmiruju svoje obaveze po osnovu indirektnog duga RS, što ima značajan uticaj na budžet, budući da RS redovno otplaćuje ovaj dug, a preduzeća im to ne refundiraju. Međutim, RS je i pored toga, u proteklih pet godina povukla 114 miliona KM kredita za „Željeznice RS“, kao krajnjeg korisnika.
Takođe, revizori ističu i da su uočili različit pristup prema krajnjim korisnicima. Tako se javnim preduzećima koja ne izmiruju obaveze po osnovu indirektnog duga RS, obračunavaju zatezne kamate, ali nisu primjenjivali instrumenti prinudne naplate, dok opšinama koje su kasnile u izmirivanju obaveza, nisu obračunavate zatezne kamate, ali im je obustavljano doznačavanje prihoda od indirektnih poreza ukoliko ne izmire obaveze.
Krediti najviše išli za budžetsku potrošnju
Revizori su upozorili i da se povučeni krediti mahom koriste za javnu odnosno budžetsku potrošnju.
„Povlačenje sredstava po osnovu zaduženja za potrebe budžeta RS ubrzano raste i od 2013. godine čini više od polovine ukupno povučenih sredstava po osnovu zaduživanja u RS“, piše u izvještaju.
Revizori ističu i da postoji rizik nemogućnosti pribavljanja potrebnih sredstava, za finansiranje budžeta RS u narednom trogodišnjem periodu imajući u vidu neizvjesnost i uslovljenost pozajmljivanja kod međunarodnih finansijskih institucija, te ograničenost kapaciteta domaćeg tržišta kapitala.
„U narednih 10 godina nas očekuje otplata duga iz budžeta RS koja na godišnjem nivou neće biti manja od pola milijarde KM“, navode revizori.
Zaduživanje na domaćem tržištu bez jasne strategije i uz ad hok pristup
Revizori su naveli i da se zaduživanju na domaćem tržištu pristupilo bez jasne strategije, uz ad hok pristup povezan sa mogućnošću zaduženja kod međunarodnih finansijskih institucija.
Zaduženje na domaćem tržištu je, prevashodno, rezultat izostanka realizacije zaduženja kod međunarodnih finansijskih institucija za podršku budžetu, a ne strateškog i planskog pristupa.
Prisutna je tendencija pada kamatnih stopa na trezorske zapise uz velike oscilacije (sa 4,2 odsto na 13. aukciji do 0,81 odsto u posljednjoj 37. aukciji u 2015. godini).
Ključni kupac na primarnom tržištu su bile banke, a kao značajan kupac pojavljuje se i javni sektor RS (fondovi IRB-a, Penzijski rezervni fond RS, Garantni fond RS i JP).
„Kao i kod obveznica, zbirnim i pojedinačnim odlukama o zaduživanju putem trezorskih zapisa i rješenjima o emisiji navedeno je da su oni namijenjeni za finansiranje budžetskih izdataka, iako takva namjena nije predviđena Zakonom o zaduživanju, dugu i garancijama“, istakli su revizori.
Revizijiori su istakli i da im nije prezentovana dokumentacija da su prilikom donošenja odluka rađene analize domaćeg finansijskog tržišta i potencijalnih investitora. Takođe, nije prezentovana ni dokumentacija na bazi čega su utvrđeni planirani iznosi svake konkretne emisije, ročnost i visina kamatne stope, niti zašto je u određenim slučajevima kupljena manja, a u određenim veća od planirane, te obrazloženje konkretnih emisija u kontekstu zakonom definisanim namjenama kratkoročnog zaduživanja
Revizori su dali niz preporuka Vladi i Ministarstvu finansija RS.
CAPITAL: M. Čigoja
