SARAJEVO – Na jednoj strani arhelogija, kulturno blago, istorija, potencijali za turizam. Na drugoj tajkunsko-građevinski lobiji i politika. Nije teško pogoditi koja strana pobjeđuje.
Desetine je slučajeva nelegalne gradnje na područjima arheoloških nalazišta i nacionalnih spomenika koji su zauvijek izgubljeni zbog izlivenih temelja, ali i čitavih stambenih zgrada, tržnih centara ili hotela. Jedan od posljednjih slučajeva je pokušaj sarajevske Opštine Stari Grad da se jedan dio zemljišta nelegalno izuzme iz obuhvata nacionalnog spomenika Iistorijski urbani krajolik Sarajeva zarad izgradnje stambeno-poslovnog objekta.
Nestabilan teren
Udruženje “Zgrada” je od Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH dobilo dokaz da je Opština Stari Grad Sarajevo postupanjem dovela u zabludu državne institucije i građane Starog Grada, jer je izdala urbanističku saglasnost za izgradnju stambeno-poslovnog objekta u obuhvatu nacionalnog spomenika, iako nije bila nadležna za to.
Maja Štabek-Gliha iz NGG “Zgrada” kaže da je opšinska administracija u procesu harmonizacije iscijepala nekada jedinstvenu parcelu na kojoj se nalazi zgrada i prostor koji je više od 120 godina služio kao dvorište zgrade, ali i prostor koji se nalazi u obuhvatu nacionalnog spomenika Huk.
“Cijepanjem parcele Opština je pokušala taj prostor nelegalno izdvojiti iz obuhvata nacionalnog spomenika. Mi stanari smo to otkrili i prijavili nadležnim institucijama, a od Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH smo dobili potvrdu da ovo jeste prostor nacionalnog spomenika. Pored toga, ovaj prostor je nestabilan teren i u slučaju gradnje moglo bi se pokrenuti klizište, koje bi onda ugrozilo stanove osam porodica. Uprkos tome, 2022. godine Opšina je nenadležno izdala urbanističku saglasnost za izgradnju stambeno-poslovnog objekta. Proces izdavanja dozvola je prekinut kada je intervenisala SIPA, odnosno kada je predmet izuzela iz Opštine Stari Grad Sarajevo”, navodi Štabek-Gliha.
Stanari traže od Skupštine opštine Starog Grada da se izmijeni regulacioni plan na spornoj parceli i izbriše planirani, nelegalni objekat.
Oprobana taktika cijepanja parcela korištena je i u sarajevskom naselju Butmir. Jedino netaknuto naselje u Bosni i Hercegovini iz bronzanog doba proglašeno je za nacionalni spomenik. Međutim, ništa od toga nije bila smetnja da se na tom mjestu, prema procjenama arheologa, izgradi više od 60 nelegalnih objekata.
Adnan Kaljanac, rukovodilac katedre za arheologiju na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu, za naš portal kaže kako je nelegalna gradnja na područjima nacionalnih spomenika i nalazišta postala gotovo normalna pojava.
Spomenik više nije tu
“Prije nekoliko godina ja sam radio dvije kampanje istraživanja na Butmiru i tu smo već imali objekte – od Mercatora ili Konzuma, periodično se mijenjaju, hotela Hills, hotela Hollywood i tako dalje. Sve su to već izgrađeni objekti i ne znam šta bismo mi sada tu trebali štititi. S obzirom da oni imaju temelje, a tako veliki objekti imaju temelje duboke po nekoliko metara, to znači da arheološki lokalitet više nije tu, on je izmješten prilikom iskopavanja temelja. I to niko nije revidirao, niti se neko tim bavi. Ni investitor nije uspio legalizovati svoj objekat, ni Komisija nije uspjela pravovremeno da ga zaštiti. Sad imamo objekat i imamo spomenik ispod objekta koji ustvari više nije tu, jer arheologija nije na dubini od pet metara na Butmiru”, objašnjava Kaljanac.
Da je svijest o kulturnom blagu veoma niska potvrđuje, nažalost, i poduga lista ugroženih nacionalnih spomenika u BiH. Prema evidenciji Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH, trenutno njih blizu 90 ima taj neslavni epitet.
Na listi je Istorijsko područje Stari grad Stolac, gdje je nezakonito izgrađeno 15 krstova, od kojih je jedan izgrađen od betona i obložen kamenom iz zidova zaštićene tvrđave. Na području Resulbegovićeve kuće u Trebinju, zaštićenog spomenika, betonirana je ploča i izgrađeni su sportski tereni. Na zaštićenom prostoru srušenog spomenika Turhan Emin-begove džamije u Ustikolini uništeni su fragmenti spomenika i izgrađen novi objekat. I unutar zaštićenog Arheološkog područja Ripač kod Bihaća traje nezakonita izgradnja objekata. A novi objekti narušavaju i zaštićenu cjelinu Povijesnog jezgra Blagaja kod Mostara. Nezakonita gradnja vrši se i na Arheološkom području Korića-Han u Gračanici i kod Tvrđave u Kozarcu. Ostaci graditeljske cjeline su ugroženi izgradnjom stambenih objekata u neposrednoj blizini kompleksa džamije i medrese Mehmed-paše Kukavice u Foči. Počela je izgradnja objekata koji su potkopali nekropolu i ugrožavaju stećke u opštini Ilijaš…
Šutnja u institucijama
“Mi zapravo nikako ne marimo za kulturno blago koje imamo. Ne mora nam neko to govoriti, mi definitivno svakako ne marimo za kulturno blago, osim ako nam ne može biti korisno za neke političke svrhe ili nešto slično. Mi ne marimo za baštinu. Kod nas se baština svakodnevno uništava i to ne samo izgradnjom, već i upotrebom detektora prilikom amaterskih iskopavanja, da ne govorimo čak i o uplivu stranih institucija ili stranih arheologa”, upozorava Kaljanac.
O pojavi nelegalne gradnje na spomenicima nisu sa nama željeli razgovarati iz Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH, ali ni iz Zavoda za zaštitu spomenika Republike Srpske.
Iako u pravnoj formi postoji djelo oštećenja ili uništavanja nacionalnog spomenika, tužilaštva se rijetko ili nikako njima bave.
Davor Obrdalj/Oslobođenje