SARAJEVO – Uprkos zabrani da firme koje imaju tendere vrijedne preko 10.000 maraka u istoj godini doniraju političke stranke, ne postoje efikasni mehanizmi kojima bi se spriječilo favorizovanje u postupcima javnih nabavki, pokazuje analiza Balkanske istraživačke mreže Bosne i Hercegovine (BIRN BiH).
Kompanija “Avaz”, u čijem je vlasništvu i “Avaz roto press”, najveći je donator Saveza za bolju budućnost (SBB). Tokom izborne 2014. godine “Avaz” je SBB-u donirao 50.000 konvertibilnih maraka (KM), što je najveća zakonski dozvoljena donacija. Naredne dvije godine “Avaz” je donirao isti iznos novca.
U isto vrijeme, tri ministarstva kojima rukovode kadrovi SBB-a dodijelila su “Avaz roto pressu” tendere u vrijednosti od oko 14.000 KM.
Federalna ministrica okoliša i turizma Edita Džapo je tokom 2017. godine čestitke i obavijesti objavljivala gotovo isključivo u Dnevnom avazu. Slične su i nabavke za zakup medijskog prostora i u Ministarstvu za rad, socijalnu politiku, raseljena lica i izbjeglice, te u nešto manjim iznosima u Ministarstvu zdravlja Kantona Sarajevo, ministarstvima kojima upravljaju kadrovi SBB-a.
Fond za zaštitu okoliša Federacije je 2016. godine projekat “jačanja svijesti o značaju zaštite okoliša i održavanja tematskih konferencija i radionica” dodijelio konzorciju koji je predvodio “Avaz”.
“Oni su aplicirali kao i svi drugi mediji”, izjavio je Fuad Čibukčić, direktor Fonda, i dodao da je prijava “Avaza” prošla dvije komisije, a da je konačnu odluku donio Upravni odbor.
Tokom 2014. godine, SBB je imao ukupno 71.000 KM donacija od firmi.
Sekretar “Avaz roto pressa” Adnan Mulalić je za BIRN BiH izjavio da je Dnevni avaz deset puta tiražniji od svojih konkurenata, zbog čega su ministarstva, i kada su na njihovom čelu bili predstavnici drugih stranaka, uplaćivala oglase u ovim novinama. Prema Mulaliću, posao koji je dodijelio Fond za zaštitu okoliša bio je projektni, a ne tenderski, a skoro isti iznos dobile su i druge dnevne novine u BiH.
“Avazova” grupacija i predsjednik SBB-a Fahrudin Radončić, prema Mulaliću, u protekle dvije godine uplatili su, uz donacije stranci, preko 660.000 KM za humanitarne svrhe. Dodao je i da je “Avaz” 2016. godine imao marketinške prihode u iznosu devet miliona maraka, a 2017. osam miliona maraka, što pokazuje, kako je rekao, “apsolutno dominantne iznose s kojima radi ‘Avaz’” u odnosu na tendere vrijedne nekoliko desetina hiljada maraka.
Zakon ne predviđa kontrolu
Strankama je zabranjeno da prime donaciju od kompanije koja je u toku godine u kojoj je donirala novac, imala tendere u vrijednosti većoj od 10.000 KM.
Revizorski tim Centralne izborne komisije (CIK) kontroliše ovakve donacije, ali šefica Službe za reviziju CIK-a Hasida Gušić objašnjava da revizori ne prate da li neka firma koja dâ donaciju pobjeđuje na tenderima u godinama nakon doniranja.
“Da li firma dadne donaciju da bi dobila posao ili se stranka osjeća obaveznom prema firmi koja je donirala, to je pitanje za razmišljanje”, ističe Gušić.
Građevinska kompanija “Bosman” je u izbornoj 2014. godini donirala 5.000 KM opštinskoj organizaciji Stranke demokratske akcije (SDA) Centar. Tokom tri godine nakon ove donacije “Bosman” je od opština Vogošća i Ilidža, gdje su načelnici iz SDA, pregovaračkim postupkom bez objavljivanja obavještenja o nabavci dobio tendere u vrijednosti većoj od 90.000 KM.
Medina Jahić za BIRN BiH kaže kako je “‘Bosman d.o.o.’ brand koji je iz godine u godinu postao veoma bitan faktor privrednog razvoja”.
“Kao jedna od većih firmi u Bosni Hercegovini, nemamo vremena da se zamaramo sitnim istraživanjima, pogotvo vezanim za politiku. Jer to nije naša politika. Mi radimo, zapošljavamo i pokušavamo da brand ‘Bosman d.o.o.’ opstane kao jedan od najpoznatijih i najuspješnijih u ovoj državi… I kao uspjeh smatramo svaku donaciju koju možemo izvršiti, uključujući donacije sportskim klubovima, školama, mjesnim zajednicama, narodnim kuhinjama i strankama koje donirani novac planiraju iskoristi u svrhe korisne za širu zajednicu”, kaže Jahić.
SDA je morala vratiti donaciju “Bosmanu” nakon što su revizori CIK-a otkrili kako je ova kompanija, u toku godine kada je donirala stranku, na tenderima dobila poslove daleko vrednije od 10.000 KM, koliko je dozvoljeno zakonom. Ovu i još nekoliko donacija SDA je vratila tek dvije godine poslije izbora 2014., kada je prikupila 193.000 KM donacija od firmi.
Ivana Korajlić iz Transparency Internationala ranije je za BIRN BiH objasnila da je strankama novac najpotrebniji u izbornim godinama.
“Strankama se svakako isplati kršiti zakon, ne samo zbog ovih praznina već i niskih sankcija, tako da ukoliko će im kršenje zakona omogućiti više mandata, kroz koje će naknadno moći ostvariti dodatna sredstva, onda im se isplati i biti sankcionirani jer će dobit biti mnogo veća od sankcije. Osim toga, sve sankcije dođu na naplatu tek gotovo dvije godine nakon, naprimjer, izborne kampanje, kada su sredstva najpotrebnija”, objasnila je Korajlić.
Transparency International je u junu prošle godine podnio prijave protiv osam bh. stranaka zbog primanja donacija od firmi koje su sklapale ugovore sa organima izvršne vlasti. Najviše spornih donacija imala je SDA, koja je prijavila priloge od 20 firmi koje su sklapale ugovore ukupne vrijednosti veće od 28 miliona KM u toku 2015. i 2016. godine.
Jedna od donacija iz 2014., koju je SDA vratila tokom 2016. godine, jeste iz sarajevske građevinske firme “Džekos”, koja je također donirala 5.000 KM tokom predizborne kampanje.
Direktne sporazume i ova firma je dobijala od opština Novi Grad Sarajevo i Ilidža. Takozvanim pregovaračkim postupkom bez objave obavještenja “Džekos” je dobijao tendere od istih opština. Iz firme “Džekos”, kao ni iz SDA, nisu odgovorili na upit BIRN-a BiH.
Vehid Šehić iz Koalicije “Pod lupom”, bivši član CIK-a, kaže kako nije “sistematski riješena kontrola finansiranja političkih partija”.
“Pošto je kod nas sve interes, sigurno ima onih koji finansiraju političku stranku ali očekuju protuuslugu. Postoji osnov sumnje da se neko pomaže da bi sutra vratio taj novac”, smatra Šehić.
Firma “B-M Commerce” iz Kiseljaka donirala je Hrvatsku demokratsku zajednicu (HDZ) još 2006. godine. Suvlasnik firme Vlatko Bilan kaže da redovno donira samo HDZ.
“Ja to doniram ima 25 godina, redovno svake godine, u godini i po tri puta… To je moja partija i što ne bih ja dao tu kad mogu”, kaže Bilan i dodaje da donacija stranci nije obavezna.
Na posljednjim lokalnim izborima donirali su 1.000 KM lokalnoj HDZ-ovoj organizaciji u Kiseljaku. Mladen Mišurić Ramljak obnovio je svoj načelnički mandat. U januaru 2017. kancelarija načelnika donijela je odluku da se gorivo tokom 2017. godine kupuje od firme “B-M Commerce”. Vrijednost ugovora je veća od 37.000 KM.
Bilan kaže da godišnji ugovor ove vrijednosti nije prevelik za benzinsku pumpu.
“Šta meni HDZ može dati? Ne može ništa i ne znam šta može, ne radimo nikakve mutne poslove. Ja ne moram dati i ne dobijem svake godine tender za gorivo”, kaže Bilan.
Mišurić Ramljak nije odgovorio na zvanični upit BIRN-a BiH.
Građevinska kompanija “Inžinjering 1” iz Jelaha je u martu 2016. godine donirala 3.000 KM lokalnoj organizaciji SDA u Tešnju. Nekoliko mjeseci kasnije bili su dio jednog od dva konzorcija koji su dobili poslove izgradnje kanalizacije u Tešnju vrijedne oko tri miliona maraka.
Kandidat SDA Suad Huskić osvojio je načelnički mandat nakon donacije. U junu 2017. godine Opština Tešanj je direktnim sporazumom kompaniji “Inžinjering 1” dodijelila posao “izgradnje mosta kod Madija-Ćifluk oštećenog prilikom izgradnje kanalizacije”, vrijedan 5.980 KM, što je samo 20 KM manje od zakonski dozvoljenog limita za direktne sporazume.
Huskić kaže da je “Inžinjering 1” odabran jer je “ispitivanjem tržišta” utvrđeno da je ta firma najkonkurentnija za spomenuti posao i da to nema nikakve veze s bilo kakvim donacijama.
“Opštinski načelnici nemaju zakonsko pravo, obavezu ili odgovornost za finansijsku kontrolu političkih subjekata, time i donacija. Osim toga, Zakon o javnim nabavkama BiH nijednom riječju ne spominje donacije ponuđača političkim subjektima niti ograničava ili daje prednost učešća u javnoj nabavci”, rekao je on.
“Inžinjering 1” je u junu 2017. godine dobio i tender za nastavak izgradnje školskih sala. Huskić kaže kako je tenderska procedura provedena otvorenim postupkom “zagarantovanom otvorenošću postupka za sve zainteresovane” i da nije bilo žalbi.
“Inžinjering 1” nije odgovorio na upit BIRN-a BiH.
Još jedna građevinska firma, “HiH” iz Živinica je 29. septembra 2016. godine – prema evidenciji koju je Opštinski odbor Socijaldemokratske partije (SDP) Živinice dostavio CIK-u – uplatila 1.000 KM donacije.
Desetak dana poslije, Opština Žinice je direktnim sporazumom toj firmi dodijelila posao “prevoza uglja i drva za potpalu za 2016./2017. godinu” u iznosu od 2.000 KM. Na čelu opštine tada je još uvijek bio SDP-ov predstavnik Hasan Muratović. “HiH” će tokom 2017. godine od Opštine Živinice dobijati vrijedne tendere otvorenim postupkom. Iz ove kompanije, kao ni iz kabineta gradonačelnika, BIRN BiH nije dobio komentar.
Stranke tražile donacije
Tri lokalne firme iz Gračanice donirale su tokom kampanje 2016. godine lokalne organizacije SDA i SDP. Nakon što je pobijedio dugogodišnji SDP-ov načelnik Nusret Helić, firme su od Opštine Gračanica dobile tendere vrijedne nekoliko puta više od iznosa doniranog novca.
Lokalna građevinska kompanija “Tehna” donirala je opštinskim organizacijama – SDA 2.000 KM i SDP 1.000 KM.
U novembru 2017. godine Opština Gračanica je direktnim sporazumom dodijelila posao izgradnje krova na stadionu Fudbalskog kluba “Lokomotiva” iz Miričine vrijedan 5.600 KM.
Vlasnik firme “Tehna” iz Gračanice Asim Begović kaže kako su ovaj posao dobili jer jedino “Tehna” ima “krovne kalupe” koji su bili potrebni.
“Nismo mi dali tu 100.000 pa da očekuje neko da se to vraća. Mislite da ćemo imati uticaj što smo dali 1.000 KM? Nema od toga ništa. Ko god se javi mi dadnemo – rukometnom klubu, ‘Tošku’, prije dvije godine čak i iz Goražda je bio sportski savez”, kaže Begović.
Firme “Zeka-comerc” i “Alibegović-plast” također su donirale SDA i SDP u Gračanici tokom 2016. godine. Ove dvije firme su u dva dana nakon izbora dobile tendere za “utopljavanje” sportske sale Osnovne škole “Hasan Kikić” u Gračanici – 27.000 KM, odnosno 10.000 KM.
Iz firme “Alibegović” tvrde da su na tenderu imali najpovoljniju ponudu.
“Želim da napomenem da firma ‘Alibegović-plast d.o.o.’, od ukupno urađenih poslova koji su vezani za općinske institucije na području Gračanice, ne učestvuje ni jedan posto od izvedenih radova koji su vezani za našu branšu”, kaže direktor firme Amir Alibegović i dodaje da njegova firma daje donacije i brojnim drugim humanitarnim i sportskim udruženjima.
Iz kompanije “Zeka-comerc” i ureda načelnika Nusreta Helića, BIRN BiH nije dobio odgovore.
Vehid Šehić smatra da zbog velikog broja opština i nivoa vlasti Služba za reviziju CIK-a nema dovoljno kapaciteta za reviziju.
“To bi trebalo i druge institucije ove države da kontrolišu. Možda bi trebalo kroz jedan član Zakona o finansiranju političkih partija urediti ovo pitanje… Sigurno da se i to može utvrditi kada bi se mogla izvršiti detaljna revizija političkih stranaka, a onda kontrolisati da li je taj privatni privredni subjekt dobio neki posao na tenderu gdje bi se moglo utvrditi da je pomoć rezultirala vraćanjem usluge kroz dobijanje tendera”, kaže Šehić. BIRN BiH
Istraživanje je nastalo u saradnji sa Transparency Internatonal u Bosni i Hercegovini, u okviru inicijative za unapređenje transparentnosti i odgovornosti finansiranja političkih partija u BiH.
