BEOGRAD – Kada je u novembru prošle godine država Srbija postala jedini vlasnik avio-kompanije Air Serbia, u to ime je platila 2,04 milijarde dinara, što je oko 17,4 mililona evra. Toliko je koštao izlazak Etihad Airways iz vlasničke strukture nacionalnog avio-prevoznika.
Ono što se krilo kada se objelodanilo, više nije tajna – da bi postala stoprocentni vlasnik kapitala Air Serbie, država je od Etihad Airways-a otkupila preostalih 16,42 odsto akcija nacionalnog avio-prevoznika.
„Isplata sredstava u iznosu od 2.038.956.000 dinara je izvršena na račun Centralnog registra, depoa i kliringa hartija od vrijednosti na osnovu ugovora o prenosu akcija Air Serbie i zaključka vlade kojim je Vlada Srbije dala saglasnost za kupovinu 3.354.050 običnih akcija Air Serbie”, konstatovala je Državna revizorska institucija kontrolišući završne račune Ministarstva finansija za 2023. godinu.
Državni revizori su naveli da je država vlasnik akcija u domaćim javnim i privatnim nefinansijskim preduzećima i institucija u vrijednosti od 88,14 milijardi dinara.
Od toga se 27,79 milijardi dinara odnosi na domaća javna nefinansijska preduzeća, 12,57 milijardi dinara na domaća privatna nefinansijska preduzeća, a 11,7 milijardi dinara na domaće finansijske institucije.
Kada je riječ o bankama, država u njima ima akcije vredne 36 milijardi dinara.
Revizori konstatuju da je država prošle godine uvećala kapital u domaćim javnim nefinanijskim preduzećima i institucijama (među kojima je i Air Serbia) za 2,04 milijarde dinara, što se u cjelosti odnosi na kupovinu akcija nacionalnog avio-prevoznika, za šta je, uz cijenu akcije, plaćena i uobičajena provizija Centralnom registru hartija od vrijednosti.
„Učešće kapitala u domaćim javnim nefinasijskim preduzećima i institucijama u iznosu od 2.039.748.000 dinara izvršeno je na osnovu ugovora o prenosu akcija i zaključka vlade kojim je vlada dala saglasnost za kupovinu 3.354.050 običnih akcija Air Serbie, što iznosi 2.038.956.000 dinara, dok je iznos od 792.000 dinara naknada Centralnog registra hartija od vrednosti za ove usluge“, navodi DRI.
Kako podsjeća N1, 13. novembra 2023. godine, tek što je nacionalna avio-kompanija obeležila deset godina postojanja otkada je uz pomoć Etihad Airwaysa, strateškog partnera, od Jat Airwaysa stvorena Air Serbia, stigla je vijest da će od tog dana biti potpuno u rukama države Srbije.
Od tada do danas nije objelodanjeno koliko je država platila za preostali paket od 16,42 odsto vlasništva Er Srbije, kako bi se upisala kao stoprocentni vlasnik, niti je ovaj podatak dostupan u javno objavljenim finansijskim izvještajima avio-prevoznika. Cijena od 2,04 milijarde dinara (oko 17,4 mil EUR) plaćena prošle godine za 3,3 miliona komada akcija Er Srbije, niža je od dokapitalizacije obavljene u 2022. godini.
Naime, tada je država povećala svoj udio u vlasništvu u nacionalnom avio-prevozniku uplativši 1,82 milijarde dinara (15,47 mil EUR). Tako je u 2022. Republika Srbija uvećala svoje vlasništvo na 83,58 odsto, dok je automatski udio Etihada smanjen sa 18,03 na 16,42 odsto.
Da će Er Srbija biti vraćena u potpuno vlasništvo države, moglo se naslutiti još od pandemije koronavirusa kada je, 2020. godine, Republika Srbija počela da vraća kredite, a potom i da dokapitalizuje avio-kompaniju.
Tu prvu dokapitalizaciju Er Srbije, iz decembra 2020. godine, država je obavila novčanim ulogom od 100 miliona evra. Riječ je bilo o iznosu od tačno 11.757.730.000 dinara, uplaćenog na ime emitovanja 11.757.730 akcija, vrijednih po 1.000 dinara. Time je Republika Srbija krajem 2020. povećala svoje vlasništvo u ovoj kompaniji sa 51 odsto na 81,97 odsto, dok je Etihadu udio pao sa 49 odsto na 18,03 odsto.
Dokapitalizacija je, kako je tada saopšteno iz Air Serbie, sprovedena na osnovu ugovora između Ministarstva privrede i Air Serbie, na zahtjev nacionalnog avio-prevoznika, a u skladu sa uredbom iz oktobra 2020. Tom uredbom je predviđeno da preduzeća koja su u problemima zbog pandemije mogu da dobiju novac od države, ali će država zauzvrat dobiti udio u njihovom vlasništvu.
Ta vrsta pomoći, kroz dokapitalizaciju, uredbom je namijenjena i privatnim i državnim preduzećima, ali je u startu procijenjeno da je donijeta upravo zbog Air Serbie. Tadašnja računica Fiskalnog savjeta pokazivala je da je država za Air Serbiu namijenila oko 200 miliona evra.
Nakon toga, u junu 2022. godine Vlada Srbije novim zaključkom „prihvata izvještaj o procjeni vrijednosti štete i objektivnog gubitka koje je kompanija Air Serbia pretrpjela zbog pandemije covida-19 u periodu od 19. marta 2020. do 31. decembra 2021“. Tada se saglašava da, pored dokapitalizacije iz decembra 2020. od 100 miliona evra, upiše novi novčani ulog u iznosu od 15,47 miliona evra.
Etihad, kao manjinski akcionar, nije imao pravo preče kupovine ovih akcija „zbog utvrđene trenutne nemogućnosti društva Etihad Airways da učestvuje u nužnoj dokapitalizaciji Air Serbie“.
Air Serbia je, inače, tokom pandemije dijelila sudbinu svih svjetskih avio-prevoznika poslujući sa gubitkom.
Tako je 2020. gubitak kompanije bio nešto veći od pet milijardi dinara, dok je minus u kasi Air Serbie godinu dana kasnije, 2021 – bio dvije milijarde dinara.
Prije pandemije, u 2019. godini, Air Serbia je poslovala pozitivno. Te godine bilježi nešto više od devet miliona evra profita, ali istovremeno i državnu pomoć od oko 20 miliona evra. Neke analize pokazuju da je u tokom pet godina prije pandemije država u Air Serbiu iz budžeta „ulila“ oko 200 miliona evra. Zanimljivo je i da doskorašnji suvlasnik avio-kompanije, Etihad, ni u jednom slučaju nije dao ni dinara.
Proteklu, 2023. godinu, Air Serbia je završila sa profitom od 4,76 milijardi dinara, što je 89 odsto više nego u 2022, kada je takođe poslovala pozitivno (2,5 milijardi dinara dobiti). N1
