TREBINJE – Samit energetike, koji je prethodna dva dana održan u Trebinju, iznjedrio je sedam zaključaka čijom bi se realizacijom znatno mogao unaprijediti energetski sektor u Srpskoj.
Prvo zaključak Samita definiše da se energetska tranzicija mora provoditi uz finansijsku podršku Evropske unije.
Definisano je i da je neophodno raditi na regionalnim energetskim projektima u oblasti obnovljivih izbora energetike koji bi se kandidovali i finansirali djelimično ili potpuno iz sredstava EU.
„Uspostavljanje organizovanog tržišta električne energije predstavlja preduslov za daljnji razvoj tržišta električne energije u BiH i njegove integracije u regionalno i jedinstveno evropsko tržište električne energije“, treći je zaključak SET-a.
Zaključeno je i da bi bilo dobro uspostaviti zajednički rad toplana, lokalnih samouprava i države na unifikaciji rada toplana u oblastima gdje je to potrebno i moguće, ali i na ustanovljenju podsticajnih mehanizama za povećanje udjela obnovljivih izvora energije i energetske efikasnosti u samim sistemima.
„Potrebno je provesti decentralizaciju koja omogućava korisniku mreže da bude aktivan učesnik sistema i stvara potrebu za ubrzanom primjenom novih tehnologija i koncepata, za čiju potpunu integraciju je potreban odgovarajući zakonski okvir i podsticajno i ohrabrujuće okruženje“, peti je zaključak SET-a.
U posljednja dva zaključka definisano je da je neophodno napraviti dobar regulatorni okvir i dobru infrastrukturu za obnovljive izvore energije čime će se povećati investicije u OIE u regiji te da je zelena energija i cirkulatna ekonomija u EU činjenica koje se preslikava na region. To će, kako je navedeno, u narednom periodu donijeti investicioni bum koji za cilj ima jačanje domaćih ekonomija, ispunjenje preuzetih obaveza, te sigurniju i zdraviju budućnost svih građana.
Stavove moderatora po održanim panelima u okviru SET-a, možete pročitati u nastavku:
PANEL 1 – ENERGETSKE STRATEGIJE I ENERGETSKI KLIMATSKI PLANOVI U REGIONU – moderator Slavko Krajcar
- Sudionici Panela u potpunosti podržavaju opredjeljenje za energetsku tranziciju prema netzeroCO2 ekonomiji u 2050. godini.
- Energetska tranzicija u Regiji već je započela. Prepoznate se potrebe, učinjeni su mnogi koraci u regulatornom i tehnološkom dijelu, ali i u društvenoj svijesti. No, prepoznaje se da je učešće OIE u energetskom miksu, razina uspjeha u energetskoj učinkovitosti, transponiranje potrebnog normativnog okruženja, razina i modeli poticaja i ostalo, a sve važno za uspjeh tranzicije, različito u pojedinim zemljama Regije. Sudionici Panela ukazali su da bi transfer znanja među članicama Regije bio dobar i da je SET ‘21 jedan od dobrih modela razmjene takvih spoznaja.
- Prepoznato je da u Regiji, osim cilja pružanja čiste, sigurne i pristupačne energije za sve građane, energetska tranzicija prilika da se Regija učini demokratičnijom, konkurentnijom i pravednijom te da Regija postane ekološki, politički, ekonomski i socijalno održiva i usporediva s Europskim okruženjem.
- Regija nema dovoljno kapaciteta (prije svega instrumenata financiranja) za kvalitetno vođenje „utrke energetske tranzicije“. Ukazano je na dobre primjere u EU, koji imaju sličnu strukturu proizvodnje, koje su za to dobile ili same stvorile tranzicijske fondove. Naglašeno je da Regija sama neće imati ekonomske i financijske kapacitete da energetsku tranziciju financira u vremenskim okvirima u kojima se to od nje očekuje, te da treba započeti pregovore s Energetskom zajednicom i Energetskom unijom za sveobuhvatne potpore.
- Energetska tranzicija na dugi rok nije, zahvaljujući razvoju tehnologije, skup pothvat. No, izvođenje energetske tranzicije u Regiji zahtijeva značajna velika ulaganja na kratak rok zbog visokog učešća fosilne tehnologije (prije svega termoelektrana s tehno-ekonomskim karakteristikama iz sredine druge polovice dvadesetog stoljeća), kao i socijalnog zbrinjavanja postojećih radnika u ugljenokopima. Ključni je izazov dakle, nedostatak kapitala, ali i preraspodjela kapitala s visoko-ugljične na nisko-ugljičnu imovinu i infrastrukturu.
- Visoke cijene emisija ugljičnog dioksida u EU prepoznati su kao prijetnja za energetski izvozno orijentiranih zemalja u Regiji (Srbija i Bosna i Hercegovina), te je ukazano na potrebu postepenog prijelaza trgovanja emisijama ili drugog oblika uključivanja tog troška u cijenu električne energije.
- Regionalna energetska tranzicija stvara radna mjesta u novim sektorima, ali redefinira i zatvara radna mjesta u drugima. Kreatori politika na nacionalnoj razini moraju obratiti puno pozornosti na potrebu aktivnog praćenja radnika. Moraju se osigurati da ova tranzicija nije “samo tranzicija”, već i „održiva tranzicija“.
- Energetska tranzicija uvodi tržište u punom smislu te riječi. Budući da su u Regiji cijene električne energije većinom niže nego u susjednim zemljama, ukazano je na opasnost od energetskog siromaštva i potrebe da se i ono troškovno vrednuje kako u prijelaznoj fazi, tako i dugoročno.
- U mnogim članicama EU ljudi sve više postaju aktivni potrošači (engl. prosumer) te dolazi do značajno novih odnosa u poslovima energetike. Svjedoci smo pomaka sa situacije u kojoj su energetsku politiku vodile „odluke nekolicine“, na onu u koju pokreću „akcije svih“. Svjedoci smo „energetske demokracije“. Ukazalo se na Panelu da taj oblik sudjelovanja građana u Regiji još nije dovoljno razvijen i da se u politikama tranzicije to mora prepoznati kao važna poluga uspjeha.
- Jačanje kapaciteta mrežnog sustava, da može prihvatiti veliku količinu intermitentnih OIE izvora, također se prepoznaje kao nužnost. Regionalni pristup tome bio bi od velike pomoći svima za što treba puno učiniti u razvoju regionalnog tržišta električnom energijom i „otvoriti“ nacionalne granice.
PANEL 2 – KLUB 1000 MW – moderator Goran Račić
- Energetska zajednica pomno prati stvaranje jedinstvenog regulatornog okvira i jedinstvenog tržišta električne energije i gasa,
- jedan od problema u BIH su različiti pristupi i pogledi entiteta na donošenje propisa o električnoj energiji i gasu, koji bi bili usaglašeni sa direktivama i standardima EU,
- postoji problem kod gotovo svih Ugovornih strana sa uvođenjem takse na CO2,
- proces dekarbonizacije na kojem insistira Energetska zajednica teško će biti provodiva u dinamici koja se očekuje od Ugovornih strana, bez obezbjeđenja povoljnih finansijskih sredstava i finansijske pomoći Energetske zajednice i EU,
- elektroprivrede svih Ugovornih strane imaju planove za razvoj energetskih kapaciteta iz obnovljivih izvora energije,
- svi učesnici su saglasni da je potrebno , raditi na regionalnim projektima koji bi bili kandidovani i finansirani djelimično ili potpuno iz sredstava EU,
- realno je očekivati da će u budućnosti gas kao energent biti supstitut uglju i potrebno je više raditi za razvoju gasne infrastrukture koja je slabo razvijena u regionu.
PANEL 3 – NASTAVAK LIBERALIZACIJE TRŽIŠTA ELEKTRIČNE ENERGIJE – Marko Janković
- Uspostavljanje organizovanog tržišta el.en (dan unapred i unutardnevnog tržišta) u BiH predstavlja preduslov daljeg razvoja tržišta električne energije u BiH i njegove integracije u regionalni i jedinstveno evropsko tržište električne energije. Samo uspostavljanje organizovanog tržišta nije dovoljno vec je neophodno obezbediti i njegovu likvidnost.Siguran put ka likvidnosti jeste spajanje tržišta (market coupling) i ovo bi trebalo da bude zajednički cilj svih učesnika u energetskom sektoru BiH
- S obzirom na potencijal, koji pre svega ima BiH, ali i druge zemlje zapadnog balkana kada je u pitanju balansno tržište el.en, priorodno se nameće koncept uspostavljanja regionalnog balansnog tržišta el.en i kasnija integracija u jedinstveno evropsko balansno tržište el.en. Ovim se postiže benefit za sve korisnike elektroenergetskog sistema (obezbedjuje se siguran i efikasan rad EES, pouzdano snabdevanje kupaca el.en i generisanje dodatnog profita za proizvodne kompanije).
- Dekarbonizacija energetskog sektora u BiH, ali i u ostalim zemljama članicama Energetske zajednice je nepovratan proces. Tranzicija sa fosilnih na Obnovljive izvore električne energije istovremeno predstavlja i priliku i pretnju, ali je u svakom slucaju neophodnost. Zemlje clanice zapadnog balkana dobile su jasnu poruku ostatka Evrope, da je ovo zajednički proces i da sve zemlje članice evropske interkonekcije moraju deliti iste vrednosti. U ovom trenutku nije moguce proceniti kakav ce tacno uticaj dekarbonizacija imati pojedinačno na učesnike na tržištu el.en i energetski sektor u celini, ali se svakako mora napraviti dobar plan kako bi „zelena tranzicija“ bila u funkciji iskorišćenja prilika a ne ostvarenja pretnji.
PANEL 4 – REFORMA SEKTORA DALJINSKOG GREJANJA U REGIONU – moderator Bojan Bogdanović
Novonastale okolnosti nakon potpisivanja Sofijske deklaracije o Zelenoj agendi za Zapadni Balkan obezbeđuju značajne podsticaje kroz sredstva obezbeđena kroz Evropski Investicioni plan ( 9 milijardi evra kao deo Covid responce mehanizma). U isto vreme, deklaracija uvodi značajne obaveze svih stejkholdera (države, lokalne samouprave energetskih subjekata) na usklađivanju sa klimatskim zakonima EU, ispunjavanju obaveza definisanom okvirima članstva u Energetskoj Zajednici, izradi Nacionalnih planova energije i klime ali i postepenog usklađivanja sa EU EmmisionTrading Scheme itd. Panelisti su zaključili da “novo energetsko normalno” stanje i okvir u kojem se daljinsko grejanje nalazi predstavlja pre svega priliku da se iskoriste podsticaji i poveća uloga daljinskog grejanja u energetskoj tranziciji.
Da bi se odgovorilo novim zahtevima zaključeno je da se mora raditi na reformi daljinskog grejanja i to pre svega kroz:
- Zajednički rad i sinergija među sistemima daljinskog grejanja kroz rad u udruženjima ( pozitivan primer Urduženje toplana u Srbiji)
- Zajednički rad toplana, lokalnih samouprava i države na unifikaciji rada toplana u oblastima gde je to potrebno i moguće, ali i na ustanovljenju podsticajnih mehanizama za povećanje udela obnovljivih izvora i energetske efikasnosti u samim sistemima
- Uspostavljanje intenzivnije saradnje sa drugim energetskim sektorima (elektroenergetika, itd) radi uspostavljanja hibridnih rešenja kao što je elektrifikacija grejanja kroz upotrebe toplotnih pumpi ili korišćenje toplotnih skladišta kao opcije za plasiranje viškove električne energije i balansiranje elektroenergetskih sistema u uslovima sve većeg udela obnovljivih izvora električne energije.
PANEL 5 – HIBRIDNA ENERGETSKA BUDUĆNOST – moderator Ivan Periša
Na panelu je uspješno demistificiran pojam hibridne energetske budućnosti i pokazani su aktualni trendovi razvoja naprednih rješenja u energetici. Procesi demokratizacije i digitalizacije u području elektroenergetike otvorili su mogućnost integracije novih tehnologija i sinergijski pristup svih ključnih učesnika novog okruženja. Decentralizacija koja omogućava korisniku mreže da bude aktivan učesnik sistema stvara potrebu za ubrzanom primjenom novih tehnologija i koncepata, za čiju potpunu integraciju je potreban odgovarajući zakonski okvir i podsticajno i ohrabrujuće okruženje.
Neminovno se nalazimo u okruženju u kojem se očekuje povećanje globalne potražnje za energijom i prirodnim resursima, a time i uticaj na klimu i životnu sredinu;
Za nas postoji samo jedna održiva opcija – fokus na lance vrijednosti u proizvodnji sa niskom emisijom CO2, fokus na obnovljive izvore energije (OIE), energetsku efikasnost, sigurnost distribucije te ulaganja u infrastrukturu, nove vještine i tehnologije, te inovacije. Hibridna energetska budućnost je pred nama!
PANEL 6 – RAZVOJ POTENCIJALA OIE REGIONA I INTERGACIJA OIE U EE SISTEM – moderator Maja Pokrovac
Svi učesnici panela su se složili da će budućnost imati više obnovljivih izvora energije nego danas.
Novi obnovljivi izvori energije su izazov za trenutni elektroenergetski sistem, stoga su ulaganje u mreže i nove tehnologije bezuslovno bitne. Kada se napravi dobar regulatorni okvir i dobra infrastruktura za obnovljive izvore energije onda će se povećati i investicije u regiji, a time zelena i održiva ekonomska i društvena budućnost
PANEL 7 – MODELI,USLOVI I PREPREKE ZA INVESTIRANJE U SEKTOR ENERGETIKE – moderator Nihad Harbaš
Potrebno je nastaviti sa praksom organizacije samita u cilju razmjene mišljenja, kako u u zemljama regije, tako i šire, gdje se na jednom mjestu susreću donosioci političkih odluka, privrednici, udruženja, konsultanti i akademska zajednice, te putem medija, prenosa informacija svim potrošačima energije da mogu postati i proizvođači i aktivni sudionici energetske tranzicije regiona na održiv način.
Zelena energija i cirkularna ekonomija u EU je činjenica koje se preslikava na region, što će u narednom periodu donijeti investicioni boom koji za rezultat ima cilj jačanje domaćih ekonomija, ispunjavanje preuzetih obaveza, te sigurniju i zdraviju budućnost svih građana.
Bankarski sektor uzima sve veći zamah u finansiranju projekata energetske tranzicije, odnosno zelenih tehnologija težeći oporavku ekonomije na održiv način, što će domaćim vlastima pomoći ispunjavanju preuzetih međunarodnih obaveza, kao i procesu približavanja članstvu EU.
CAPITAL
