PJONGJANG, Uprkos decenijama sankcija i izolovanosti, ekonomija u Sjevernoj Koreji pokazuje iznenađujuće znake života.
Na desetine pijaca otvorilo se u gradovima širom zemlje otkada je severnokorejski lider Kim Džong Un stupio na funkciju pre pet godina.
Rastuća klasa trgovaca i preduzetnika buja pod zaštitom zvaničnika vladajuće partije. U prestonici Pjongjangu izgradnja je u ekspanziji.
Disidenti, redovni posjetioci i ekonomisti kažu da tržišne sile u povoju počinju da preoblikuju Sjevernu Koreju – ovakav razvoj komplikuje pokušaj je da se obuzdaju Kimove ambicije u pogledu nuklearnog programa.
Ekonomski napredak zemlje olakšao mu je da podnese pritisak Sjedinjenih Američkih Država i da obezbjedi sredstva za finansiranje nuklearnog programa.
Dok Severna Koreja ostaje duboko osiromašena, procjenjeni godišnji rast pod Kimovom vladavinom ide od jedan do pet odsto, koliko iznosi i u nekim razvijenijim ekonomijama koje nisu ometene sankcijama.
Ali ograničeno prihvatanje tržišnih sila u onome što bi trebalo da bude besklasno društvo takođe je kocka za tridesettrogodišnjeg Kima koji je 2013. ekonomski rast postavio kao prioritetni politički cilj uporedo sa razvojem nuklearnog arsenala.
Dozvoljavanjem da se šire privatna preduzeća, on podriva vladin centralni argument socijalne superiornosti nad južnokorejskim kapitalističkim sistemom.
Informacije cure, a kult ličnosti oko Kima i njegove porodice se urušava.
I dok ljudi ono što im treba pronalaze izvan državne ekonomije, sve su manje dužni sopstvenim vlastima.
Severnu Koreju devedesetih je pogodila velika glad izazvana poplavama, sušom i ukidanjem sovjetske pomoći. Vlada je prestala da obezbjeđuje obroke i dva miliona ljudi je umrlo.
Kim Džin Hi, koja je iz Severne Koreje 2014. pobegla i, poput ostalih koji su intervjuisani za potrebe ovog teksta, na jugu koristi drugo ime, uradila je ono što mnogi drugi rade kako bi preživeli.
Prestala je da se pojavljuje na poslu, u fabrici za proizvodnju mašinskog alata u rudarskom gradu Musanu, a dane je provodila na improvizovanoj pijaci prodajući sve čega je mogla da se dokopa. Slične pijace iznikle su širom zemlje.
“Naš stav prema vladi bio je ovaj: ‘Ako ne možete da nas nahranite, ostavite nas na miru da za život zaradimo na pijacama'”, kaže Kim Džin Hi.
Pijaca u Musanu nastavila je da raste i nakon što je oskudica hrane popustila. Do trenutka kada je Kim Džin Hi otišla iz zemlje, na pijaci je uz njenu tezgu već bilo još hiljadu drugih.
Od 2010. godine broj pijaca koje je odobrila vlada udvostručio se na 440, a sateliti bilježe njihovo širenje u većini gradova.
U zemlji sa dvadeset pet miliona stanovnika, prema jednom istraživanju, oko 1,1 milion ljudi sada radi posao trgovca ili upravnika na ovim pijacama.
Nezvanične tržišne aktivnosti takođe su u porastu: ljudi prave i prodaju obuću, odjeću, slatkiše i tijesto u svojim kućama; tradicionalne poljoprivredne pijace koje u ruralnim mjestima niču svakih deset dana; krijumčari koji valjaju stvari sa crnog tržišta, poput holivudskih filmova, televizijskih serija iz Južne Koreje i smartfona koji se mogu koristiti u blizini granice sa Kinom.
Najmanje 40 odsto stanovništva Sjeverne Koreje uključeno je u nekakav vid privatnog preduzetništva, što je, prema riječima direktora sjevernokorejske obavještajne agencije Li Vjung Hoa, uporedivo sa podacima iz Mađarske i Poljske neposredno nakon pada sovjetskog bloka.
Sjevernokorejci su nekada radili isključivo za državna preduzeća, imanja i fabrike. Primali su plate i kupone kojima su hranu i ostale potrepštine mogli da kupuju u državnim prodavnicama. Ali taj sistem doživio je krah devedesetih, a većina državnih radnika sada mjesečno zaradi jedva dolar.
Ekonomisti procjenjuju da minimalni troškovi života u Sjevernoj Koreji iznose 60 dolara mjesečno.
“Ako ste običan Sjevernokorejac danas, i ne zarađujete na pijacama, vjerovatno ćete umrijeti od gladi”, kaže Kim Nam Čol, četrdesetšestogodišnji dezerter. “Jednostavno je.”
Prema procjenama Korejske razvojne banke, osam odsto potrošačkih dobara koja se prodaju na sjevernokorejskim pijacama porijeklom je iz Kine.
Ali Kim Džong Un podstakao je zemlju da na lokalnom nivou poveća proizvodnju i tako manje zavisi od Kine. Njegov poziv ohrabrio je proizvođače da odgovore na zahtjeve tržišta. Obuća, alkohol, cigarete, čarape, slatkiši, jestiva ulja, kozmetika i nudle proizvedene u Sjevernoj Koreji već su sa tržišta istisli kineske verzije.
Redovni posjetioci Pjongjanga kažu da je u povoju prava potrošačka ekonomija. “Konkurencija je svuda”, napisao je nedavno Ridiger Frank, ekonomista sa Univerziteta u Beču.
Telefonski servis pokrenut 2008. ima više od tri miliona pretplatnika. Uvezeni solarni paneli postali su statusni simbol. A u Pjongjangu u prodaji se može naći i ono što je državna propaganda osuđivala kao “septičku jamu kapitalizma” – koka-kola.
Kim je državnim fabrikama omogućio više autonomije nad time šta će proizvoditi, a porodice u zadrugama sada imaju pojedinačne parcele.
Kada budu ispunile državnu kvotu, moći će da zadrže i prodaju viškove kako god žele. U razvoju tržišta sve veći broj Sjevernokorejaca vidjeće superiorne proizvode napravljene u inostranstvu i možda preispitati zaostalost sopstvene nacije.
“Zahvaljujući pijacama, mnogo manje Sjevernokorejaca danas iz zemlje bježi zbog gladi nego devedesetih godina”, kaže Kim Seung Eun, pastor koji je disidentima pomogao da se domognu Južne Koreje.
“Sada u Južnu Koreju odlaze u potrazi za boljim životom sa kojim su se upoznali na pijacama.” Nedeljnik
