BANJALUKA, Privrede regiona u proteklom periodu nisu napravile neke značajnije pomake, pa ih tako karakteriše slab rast, nezaposlenost, dupli deficiti, ali i visok spoljni i javni dug, rekao je u intervjuu za “Nezavisne” Aleksandar Vlahović, predsjednik Saveza ekonomista Srbije.
Između ostalog, on se osvrnuo i na završeni “Kopaonik biznis forum” ili takozvani “Srpski Davos”, koji organizuje Savez ekonomista Srbije, te je govorio o značaju takvih konferencija za povezivanje privreda.
Da li možete procijeniti koliki je napredak napravljen u popravljanju privrednog ambijenta u regionu između dva “Kopaonik biznis foruma”?
VLAHOVIĆ: Gotovo sve zemlje regiona su dominantno usmjerene ka tržištu Evropske unije (EU), jednako kada je u pitanju spoljnotrgovinski, kao i investicioni tok. S druge strane, svi problemi, ekonomski i politički, koji u dužem periodu opterećuju EU i njenu budućnost, imaju svoj negativni uticaj i na njenu periferiju. Otuda su skromni rezultati ostvareni u našim zemljama u prethodnom periodu, odnosno recesija i gap u izvorima rasta dijelom su uzrokovani i krizom u EU. Globalni oporavak svjetske ekonomije je u proteklom periodu bio mlak i neujednačen uz izraženu volatilnost finansijskih tržišta. Najveće razočarenje je upravo bila evrozona, koja se već dugo nalazi u začaranom krugu slabih investicija, niske tražnje i potencijalno preteće deflacije. Kao posljedica ekonomske stagnacije i geostrateških kriza Evropa se suočava sa jačanjem ekstremnih političkih snaga i dezintegracionim pritiscima. Ali, treba reći da je region zapadnog Balkana, i pored negativnog uticaja krize u EU, daleko više opterećen inherentnim, autonomnim, strukturnim problemima. Sve do 2008. godine ti strukturni problemi nisu bili jasno vidljivi, bili su “maskirani” visokim prilivom ino-kapitala (kroz privatizaciju i ekspanziju bankarskog sektora). Svjetska ekonomska kriza je kristalno jasno ogolila suštinu problema čitavog regiona, a to je nedovršena ekonomska tranzicija, nepovoljna struktura BDP-a, koji karakteriše značajno manje učešće sektora razmjenjivih dobara i usluga, koja za posljedicu ima izuzetno nisku konkurentnost nacionalnih ekonomija. Suština je da sve vlade regiona nisu na početku svjetske ekonomske krize implementirale adekvatnu politiku fiskalnog prilagođavanja i strukturnih reformi. Umjesto da se svi napori usmjere ka strukturnom prilagođavanju, poput pozitivnih primjera baltičkih zemalja, gotovo sve vlade regiona su spas potražile u povećanju javnog duga i dalje održavajući javnu potrošnju na nedopustivo visokom nivou uz sve nasljeđene strukturne neefikasnosti.
Danas privrede regiona liče jedna na drugu. Slab rast, nezaposlenost, dupli deficiti, visok spoljni i javni dug, i ja tu ne vidim značajnijeg pomaka u proteklom periodu.
Da li je, prema Vašem mišljenju, ekonomska saradnja u regionu na zadovoljavajućem nivou?
VLAHOVIĆ: Međusobna saradnja zemalja zapadnog Balkana je prirodna i ima duboke istorijske korijene. Sve ove zemlje, izuzev Albanije, bile su dio jedinstvenog ekonomskog prostora. Dovoljno je analizirati strukturu spoljnotrgovinskih tokova unutar regije i zaključiti da je ona posljedica činjenice da smo, ne tako davno, bili dio jedne zajedničke države. Prostor za unapređenje međusobne saradnje postoji. Čini mi se da tome mnogo više doprinose poslovni nego politički lideri. Politika mora da slijedi potrebe poslovne zajednice, odnosno da uklanja barijere slobodnog protoka robe i kapitala. Unapređenje konkurentnosti naših zemalja će se postići jačim ekonomskim povezivanjem. Danas je Srbija prvi trgovinski partner Crnoj Gori, Makedoniji, jedan od najvažnijih BiH, a tržišta Hrvatske i posebno Slovenije su, takođe, značajna i na strani izvoza i uvoza. Takođe, Srbija ostvaruje suficit u razmjeni sa Crnom Gorom, BiH, Makedonijom, a ima gotovo uravnoteženi tok sa Slovenijom. Sve zemlje regiona, brže ili sporije, streme zajedničkom cilju – EU. Između nekih zemalja su već započeti zajednički infrastrukturni projekti, sa ciljem da se čitav zapadni Balkan nađe na mapi Transevropske transportne mreže. Izgradnjom kvalitetnih saobraćajnica doprinijeće se još boljim vezama privreda regiona. Da bi se sve komparativne prednosti iskoristile, a koje nesumnjivo postoje, potrebna je čvršća saradnja ne samo između realnog i finansijskog sektora, već i stvaranje odgovarajućih institucionalnih mehanizama na nivou čitavog regiona zapadnog Balkana. Primjer za to može biti Mješovita komisija za ekonomsku saradnju Srbije i Crne Gore. Koristeći regionalne komparativne prednosti podiže se sveukupna konkurentnost svih nacionalnih privreda, te time i naš put ka EU biva brži i efikasniji.
Šta bi trebalo činiti okosnicu saradnje između BiH i Srbije?
VLAHOVIĆ: Saobraćaj, energetika, trgovina i poljoprivreda su neke od osnovnih grana gdje vidim okosnicu saradnje Srbije i BiH. Ne treba zanemariti ni namjensku industriju, s obzirom na to da su naši kapaciteti istorijski povezani. Jako je važno razvijati projekte prekogranične saradnje, za šta već postoje izvori opredjeljeni od EU u okviru pretpristupne pomoći. Međutim, da bi se ostvario značajan pomak u međusobnoj saradnji potrebno je imati stabilne i rastuće političke odnose, a oni su, bar do sada, razvijani po principu toplo – hladno.
Šta je to u čemu bi region, a posebno BiH, mogao biti konkurentan u privlačenju stranih investicija?
VLAHOVIĆ: Ako se pogledaju relevantne liste koje govore o nivou konkurentnosti i privrednom ambijentu, sa izuzetkom Makedonije, region ne stoji tako dobro. Naravno da se mogu izreći kritička metodološka opažanja, pogotovo kada je u pitanju “Doing business” lista Svjetske banke, jer nelogično zvuči da je Makedonija 12. na ovoj listi, a da istovremeno ima visoku stopu nezaposlenosti i političku krizu. No, evidentno da čitav region, a to se posebno odnosi na BiH, mora raditi na unapređenju kvaliteta institucija. Ovo je tzv. faktorima vučena konkurentnost, ili četiri bazična stuba konkurentnosti. Osim sistema zdravstvenih usluga i osnovnog obrazovanja, po svim drugim kriterijumima na listi GCI Svjetskog ekonomskog foruma BiH se nalazi na začelju. Slična situacija je i sa Srbijom, s tim da je po tehnološkoj spremnosti i stanju u nauci i visokom obrazovanju Srbija značajno bolje plasirana. Generalno, čitavom regionu nedostaje konkurentnost koja se zasniva na inovativnosti i sofisticiranom biznisu. U suštini, svi zajedno zaostajemo za vodećim ekonomijama EU i potreban nam je skokoviti rast da bismo ih dostigli. Taj rast nije moguć bez konkurentnosti zasnovane na inovacijama.
U kojoj mjeri ekonomski skupovi, poput “Kopaonik biznis foruma” mogu da utiču na privlačenje stranih investitora?
VLAHOVIĆ: Konferencije, poput “Kopaonik biznis foruma”, mogu značajno uticati na stvaranje novih poslovnih veza, kao i na bolje razumijevanje privrednih potreba od strane političara na vlasti. Nažalost, osim “Kopaonik biznis foruma” mi nemamo takav skup. Zbog toga je važno da u narednom periodu ova konferencija proširuje svoj regionalni uticaj. Podsjetiću da Savez ekonomista Srbije ovaj forum organizuje unazad 23 godine, te da je ove godine bilo prisutno gotovo 1.000 učesnika, kao i 140 akreditovanih novinara. Ovaj forum je jedinstven i po tome što se na jednom mjestu u tri dana okupljaju najznačajniji stake holderi u Srbiji i, sve više, u regionu. Misija ovog foruma je da kreira platformu za međusobnu, otvorenu razmjenu mišljenja, argumentovano i kritički, kako bi se pomoglo Vladi i Centralnoj banci da kreiraju izvodljive ekonomske politike. Takođe, “Kopaonik biznis forum” je svojevrsni sajam ideja i praznik za ekonomiste, privrednu i političku elitu. Kao što sam već napomenuo, u narednom periodu nastojaćemo da ovaj forum ima značajniji regionalni karakter i već imamo definisane planove za 2017. Nezavisne novine
