Autor: Dejan Lučka
Slučaj Kovačević – vol 2
Banjalučki Okružni sud odbio je žalbu Vladimira Kovačevića, novinara BN televizije i portala Gerila info, na presudu Osnovnog suda u Banjoj Luci kojom je odbijena njegova tužba protiv ATV-a i glavnog urednika tog medija Nenada Trbića.
Naime, navode ATV-a da je Kovačević novinar naklonjen opoziciji Okružni sud smatra iznošenjem sopstvenog mišljenja, odnosno vrijednosnim sudom, kojima ne može da se povrijedi njegov ugled kao novinara, pravdajući to pravom na slobodu izražavanja. Uz to, sud navodi da povredu ugleda ne predstavlja ni dio teksta u kome se kaže da je Kovačević od USAID-a dobio 80 000 dolara za internet portal. Ovo opravdava time da je iznijeto mišljenje da neko koristi sredstva iz programa USAID-a javnog značaja i da nema elemente klevetničkog izražavanja. Uz to, sud je potvrdio da su iznesene tvrdnje u stvari neistinite, ali je zaključio da one spadaju pod obuhvat slobode izražavanja, a ne pod klevetu.
Ovo je loše na mnogo nivoa
Prvo, očigledno je da sudovi drugačije odlučuju u istim ili sličnim slučajevima. Naime, u identičnom predmetu protiv RTRS-a, sud je presudio u korist Vladimira Kovačevića, u postupku u kome je utvrđeno da je istovjetan tekst koji je objavljen klevetnički. I u drugim slučajevima vezanim za klevetu, u kojima su postojale slične činjenice, sudovi su nalazili da postoji klevetničko izražavanje. Različite presude sudova u istovjetnim slučajevima ne bi trebalo da postoje u pravnom sistemu. Sudovi primjenjuju identične zakone i pravne standarde, a zakoni i sudije koje sude po njima ne smiju da prave razlike među građanima. Građani koji „idu na sud zbog identičnih činjeničnih okolnosti moraju dobiti istu presudu, a sudovi jedne države moraju rješavati identična pravna pitanja na isti način, bez obzira gdje se nalazili”. Kada se odlučuje suprotno tome, kao u ovom slučaju, pravna sigurnost je veoma poljuljana, jer se za identične ili veoma slične slučajeve mogu očekivati totalno drugačiji rezultati.
Drugo, sud izgleda ovime želi da kaže da je dozvoljeno javno, u medijima, lagati o tome da je neko primio određen novac, sve dok to predstavlja „nečije izneseno mišljenje”. Da li to sud ukazuje na to da sada svi novinari i građani mogu da počnu da pišu i objavljuju tekstove u kojima će direktno lagati, odnosno kako sud kaže „iznositi svoje mišljenje”, o tome da je komšija, kolega sa posla ili neki predstavnik vlasti ili opozicije primio 200 000 dolara od npr. Fonda za otvoreno društvo, poznatijeg kao Soroš fondacija!? I da takve tekstove objavljuju u člancima i prilozima u kojima pišu da se sprema ukidanje Republike Srpske, napadi na institucije i novo stradanje srpskog naroda, izrežiranog od strane stranih plaćenika koji su potpomognuti i finansirani iz inostranstva.
Treće, Okružni sud je potvrdio nalaze Osnovnog suda u kojima stoji da nije dokazana istinitost informacije o dodjeli 80 000 dolara Kovačevićevom portalu, ali da takva informacija ne dovodi do povrede njegovog ugleda, te da to što USAID finansira nezavisne medije nije kleveta jer se radi o zakonitom načinu finansiranja medija. Ocjena Osnovnog suda je u slučaju Kovačevića bila da dodjela novca od strane USAID-a nije nešto što bi trebalo da bude sramota i da zbog toga ne bi trebalo da prema njemu bude iskazivana mržnja, prezir ili podmijeh. U idealnim okolnostima, dodjela novca od strane USAID-a zaista nije nešto što bi trebalo da bude sramota. Međutim, uopšte se ne uzima u obzir stvarnost, u kojoj je u javnosti Republike Srpske kontuniranim i dugotrajnim naporima provladinih medija i vlasti stvoren otvoreni prezir i mržnja prema stranim donatorima, kao i prema licima koja dobijaju sredstva od njih. Lica koja se finasiraju iz inostranstva se u javnosti često podrugljivo nazivaju „stranim plaćenicima” i „špijunima” koji rade protiv interesa svog naroda.
Sam novinar Kovačević je spornim tekstom okarakterisan kao neko ko zahvaljujući novcu dobijenom od USAID-a (kojeg nije dobio!) i za strane interese učestvuje u (nepostojećem!) državnom udaru i to je bilo jasno svakom prosječnom čitaocu. Ipak, sudski rezon praktično kazuje da se može izmisliti priča o bilo čemu i bilo kakvom finansiranju, ukoliko je to finansiranje generalno zakonito, iako se kroz priču može jasno ukazivati, provući ili snažno aludirati na to da se takvim finansiranjem podstiču nezakonite radnje i mogući državni udar, jer to predstavlja samo vrijednosni sud pisca, a ne udar na ugled pojedinca (sic!).
Četvrto, sud praktično govori da se neistina uz targetiranje može izreći, čak i u naelektrisanoj situaciji u kojoj postoji prijetnja po život lica na koje se laž odnosi. Naime, nakon izvještavanja sa protesta grupe „Pravda za Davida” Vladimira Kovačevića su brutalno, uz pomoć metalnih teleskopskih palica, pretukli Marko Čolić i Nedeljko Dukić, pokušavajući ga lišiti života. Sporni tekst je objavljen nakon toga, a Kovačević je u njemu okarakterisan kao novinar koji je naklonjen opoziciji, a napad na njega kao slučaj koji služi tome da se animiraju širi društveni slojevi i da se pozove na odbranu od „diktature Dodika i njegove stranke”. U tekstu je navedeno i da se za Vladimira zna da je nedavno od USAID-a dobio osamdeset hiljada dolara za internet portal i da „ti portali, otkad su te pare upumpane, niču kao pečurke poslije kiše”.
U atmosferi koja je vladala tih dana u Banjoj Luci, u kojoj policija nije htjela da na pravilan način izvrši istragu zbog smrti Davida Dragičevića, zbog čega su se održavali svakodnevni protesti grupe „Pravda za Davida” i u kojoj je pokušano Vladimirovo ubistvo, tekst sa takvim sadržajem mogao je samo da izvrši dodatnu polarizaciju među stanovništvom, posije još mržnje i iscrta mete na čelima pripadnika grupe „Pravda za Davida” i novinara Kovačevića. Apostrofiranje dobijanja novca od USAID-a u okviru priče o nelegalnom rušenju vlasti u Srpskoj je išlo u jasnom smjeru: ka označavanju Vladimira kao nekoga ko je plaćen stranim novcem da piše tekstove i podstiče javnost na pobunu i svrgavanje vlasti, kao i ka tome da on sam učestvuje u državnom udaru. Određeni pasus u tekstu ne bi trebalo gledati izdvojeno od njegove cjeline i poruke, a tumačeći cjelinu i poruku, jasno je da se aludiralo na Vladimirovu „izdaju”. Da li se ovim u stvari na mala vrata uvodi apsolutna dopuštenost etiketiranja, nazivanja ljudi izdajnicima i stranim plaćenicima i crtanja mete na čelo kroz „izražavanje mišljenja”, kao prihvatljiv obrazac ponašanja, kao što je to onomad bilo sa Slavkom Ćuruvijom!? Već sutra bi se na svakog novinara koji piše o kriminalu, mogli obrušiti brojni portali, koji bi ga pokušali diskreditovati uz pisanje laži i indirektno pozivati na napad na njega. Tako to, nažalost, biva u društvima u kojima pravne stranice služe za potpalu i brisanje cipela.
Peto, ovo može biti shvaćeno i kao opravdanje sekundarne viktimizacije. Naime, nije bilo dovoljno što je Kovačević krvnički pretučen, nego su kroz tekst nađeni i opravdani razlozi nasilja prema njemu. Uz to, on se označavao i kao neko ko radi protivno interesima Republike Srpske i učestvuje u nepostojećem državnom udaru zastupajući interese strane države. Time je bio dodatno izložen ponovnom riziku da postane meta istog ili novih fizičkih napada, da bude odbačen i osuđen od strane poznanika, kolega i zajednice u kojoj živi, i da mu se još više oteža proces oporavka nanošenjem novih psihičkih povreda. Dakle, sljedeći put kada neko bude napadnut ili ubijen, potrebno je samo da se sve začini sa medijskim opravdavanjem zločina, narušavanjem ugleda žrtve, i za to niko neće odgovarati.
Šesto, sud kaže i da se mogu iznositi „mišljenja” (u formi činjeničkih navoda) o bilo kome, bez ikakvog pokrića, jer to predstavlja vrijednosni sud. Međutim, za novinara koji profesionalno radi svoj posao, i koji uživa „dobar glas” kao nepristrasan izvještač, njegov ugled se sastoji upravo u tome da novinarski posao obavlja poštujući pravo svakoga da kaže svoju stranu priče, da nije naklonjen samo jednoj strani i da je njegov novinarski rad u stvari delanje u potrazi za istinom. Kada se ovo poveže sa sadržinom ostatka spornog teksta, jasno je da je tekst, između ostalog, usmjeren upravo i na povredu ugleda novinara Kovačevića, jer se direktno optužuje da je naklonjen jednoj strani kojoj je neetički naklonjen u svom radu, te da time ne obavlja svoj posao na profesionalan način. „Vrijednosni sud” kojim se govori da je neko naklonjen opoziciji i koji dobija novac da bi učestvovao u pobuni protiv vlasti, što su dokazane neistine, očigledno predstavlja atak na ugled, a ne slobodno iznošenje mišljenja o određenim stvarima.
Sedmo, sud ovime vrši i svojevrsno iznevjerivanje povjerenja građana u pravo i vladavinu prava uz indirektno zastrašivanje javnosti. Naime, ovakva presuda je veoma opasna, jer sa jedne strane ne priznaje Vladimiru Kovačeviću njegova prava, a sa druge posredno zastrašuje sve one koji se drznu govoriti o određenim stvarima, poručujući im da je protiv njih dozvoljena hajka za koju niko neće odgovarati. Dakle, ćuti i trpi, jer svoje pravo ne možeš dobiti na sudu, iako si u pravu.
Osmo, sud govori da novinari koji objavljuju takve tekstove mogu da pišu šta god žele, bez kontaktiranja druge strane, razumne i pravilne pripreme i istragu činjenica, kontra novinarske etike i standarda koji traži da se ponašaju i djeluju u dobroj vjeri u cilju pružanja tačnih i pouzdanih informacija javnosti. Sasvim je jasno je da je sporni tekst pun lažnih informacija, da nije objavljen u dobroj vjeri, da nije izvršena priprema za njega (npr. nije kontaktiran USAID ili Kovačević da potvrde ili demantuju doniranje novca), da nije služio javnosti već pojedinačnim interesima, te da mu je cilj bio napad na grupu „Pravda za Davida” i označavanje i urušavanje ugleda Vladmira Kovačevića putem navoda da dobija novac iz inostranstva i da je naklonjen opoziciji. Uz to, sam tajming objavljivanja teksta se može lako podvesti pod to da mu je svrha bila i opravdavanje napada na Vladimira. Standardi poput onih da „novinari neće objavljivati „netačne ili krivonavodeće materijale” te da će se kod izvještavanja „potruditi da saslušaju i predstave sve strane u sporu”, očigledno nisu toliko bitni za sudske organe.
Sudovi moraju štititi slobodu izražavanja, ali uz nju moraju da štite i ugled pojedinaca, kao i da sprečavaju targetiranja lica koje određeni mediji sprovode kroz objavljivanje lažnih vijesti. Slobodno saopštavanje mišljenja mora da bude uokvireno i da služi istini i javnom interesu, a sloboda medija ne smije da bude ujedno i sloboda uništavanja nečijeg života, podsticanje napada na nekoga ili srozavanje ugleda određenog lica putem plasiranja neistina. Sudovi ne bi trebalo da, kao u ovom slučaju, kažu da očigledan primjer klevete, u stvari i nije kleveta.
Kada se uzmu sve okolnosti nastanka teksta i činjenice u vezi sa njim (način, oblik, sadržaj i vrijeme pronošenja teksta, njegov kontekst, priroda i stepen prouzrokovane štete, dobronamjernost, poštovanje profesionalnih standarda i sl.), jasno je da je došlo do klevete na račun Kovačevića. Ukoliko objavljivanje izmišljenih informacija u ovom smislu, onako kako to tumače Osnovni i Okružni sud u Banjoj Luci, nije udar na ugled i čast novinara, onda je veliko pitanje šta u stvari predstavljaju ugled i čast koje bi sudovi trebalo da štite.
Da ponovim ono što sam napisao u prethodnom tekstu:
Sloboda izražavanja – uvijek; Sloboda medija – uvijek; Sloboda nekažnjenog pisanja proskripcija i narušavanje ugleda kroz laži i neistinite optužbe – nikad.
Još samo da i svi sudovi to shvate.
