BEOGRAD, Ekonomisti upozoravaju da smo visokozadužena zemlja, da nam se zbog loše pozicije i krize nude “kolonijalni uslovi” u pregovorima o kreditima.
Krediti više liče na “izvozne poslove” nego povoljne finansijske aranžmane, jer ruski novac pokupe ruske firme, kineski kineske, a Srbija vraća novac i sabira gubitke domaćih firmi i radnika otpuštenih zbog krize.
Srbija se zadužuje na sve strane, kod Rusa i Čeha za željeznicu, kod Kineza za most, kod Turaka za autoput, sva je prilika da će se kod Francuza zadužiti za beogradski metro, iako nema završenih planova ni za mostove, ni za puteve, ni za željeznicu. Nema ni analize isplativosti izgradnje i odgovora na pitanje kad će se vratiti uložen novac.
Ambiciozni planovi spskih političara koji žure da pred izbore biračima pokažu i nešto konkretno, poneki most, autoput, prugu ili metro, u očitom su sukobu sa stanjem stvari na terenu.
Zbog nedostatka projekata pristaje se na kredite drugih država pod skupljim i nepovoljnijim uslovima nego što ih daju međunarodne finansijske institucije. I ne samo to, kad posao počnemo bez tendera, ulazimo u začarani krug ovisnika i odričemo se stranih donacija.
Zašto Srbija uzima nepovoljne kredite od stranih vlada, koji su skuplji najmanje za jedan do jedan i po odsto od onih koje daje recimo Evropska investiciona banka (EIB) i unaprijed se odriče donacija? Pa većinom zato što EIB neće da ulaže novac bez urađenih projekata i ne ulazi u poslove gdje zemlja nije otkupljena od vlasnika i gdje nema planova.
Strane države, na to pristaju, jer tako upošljavaju svoje firme i građane, ali i oni počinju da uslovljavaju. Na primjer, naša Vlada i projektanti su ubjeđivali Ruse da počnu da grade prugu Valjevo-Loznica, “gdje mogu da rade sigurno godinu dana, ako ne i više, dok mi za to vrijeme ne uradimo projektnu dokumentaciju za preostalih 40 kilometara pruge” priznao je generalni director CIP-a. Ali Rusi su tražili da sve bude isprojektovano do detalja, prije nego što dođu da rade.
“Sve se radi naopako. Prvo smo uzeli kredit za most Zemun-Borča, a sada radimo projekat, ne znamo gdje će biti pristupne saobraćajnice. Svuda u svijetu prvo morate da znate šta hoćete, da imate plan i strategiju kako ćete ga ostvariti, a zatim da uradite projekte i na kraju da tražite novac ili izvođače”, kaže inženjer koji se dugo bavi infrastrukturnim projektima.
Profesor Ekonomskog fakulteta i stručnjak za strana ulaganja Mlađan Kovačević kaže da je Srbija “narkomanski zavisna” od priliva stranog kapitala, a pošto su doznake zbog ekonomske krize presušile, kao i direktne investicije, uzima kredite koji se daju pod nepovoljnim uslovima i po sistemu uzmi ili ostavi.
“Mi smo visokozadužena zemlja i borimo se za kredite bilo koje vrste. U modi su ‘vezani krediti’, neka vrsta ekonomskog patriotizma. Strane vlade postavljaju uslove da njihove firme izvedu radove jer je i kod njih kriza. Najveći problem je što se ne zna koliko će objekat za koji se zadužujemo biti profitabilan, za koje vrijeme će se isplatiti i kolike prihode će donijeti, jer nema analize benefita”, objašnjava Kovačević.
Boro Bosić, koji je učestvovao u mnogim pregovorima sa međunarodnim finansijskim institucijama i bivši je član Savjeta ministara BiH, kaže da su u ponudi ako ne kolonijalni, a ono polukolonijalni uslovi, najčešće pod parolom uzmi ili ostavi.
“Tako je u cijelom regionu. Nešto zavisi i od pregovaračke sposobnosti, ali najviše od toga koliko vam gori pod nogama. A banke, MMF ili države znaju u kakvoj je situaciji neka zemlja”, zaključuje Bosić
Uslov Francuza za metro
Često se iza poznatih aranžmana kriju dodatni uslovi stranih kreditora i dublje dugoročno vezivanje za samo jednog proizvođača opreme. Na primjer, kako Blic saznaje, u pregovorima sa Francuzima koji su zainteresovani da grade beogradski metro nudi se donacija od tri miliona evra za projekat jedne linije, ali uz uslov da mi kupimo vozove od francuskog proizvođača u vrijednosti od 200 miliona i da uplatimo još 500 miliona evra da radovi počnu.
Kalanović: Uslovi nisu tako loši
Mnogo zavisi i od pregovarača. Na primjer, nakon što je predsjednik Srbije Boris Tadić ugovorio sa Kinom kredit za izgradnju mosta Zemun-Borča koji će graditi kineska firma CRBC, Kinezi su tražili 320 miliona evra, a ministarka za NIP Verica Kalanović je uspjela u pregovorima da cijenu spusti na 170 miliona evra. “Pregovori su teški i bez emocija. Ako mene pitate, uslovi ovih aranžmana nisu lošiji od onih koji se dobijaju od međunarodnih finansijskih institucija”, kaže Kalanović.
Blic