SARAJEVO – Političke stranke u BiH, zbog nedorečenosti propisa, kada primaju nezakonite donacije, mogu plaćati kazne, ali ne postoji način da sredstva nejasnog porijekla uplate na račun države.
Stranka za evropsko Sarajevo kažnjena je jer je tokom izborne 2014. godine primala nedozvoljene donacije od firme osnivača ove stranke. Kažnjena je iznosom od 62.000 konvertibilnih maraka (KM) i novac po kaznama Centralne izborne komisije (CIK) stranke mogu uplatiti u budžet, ali ne i novac koji nedozvoljeno koriste.
Za Ministarstvo finansija ovaj novac dolazi iz neprovjerenih izvora i, odlukom ministra Vjekoslava Bevande, on se ne može uplaćivati u državni budžet. Kaznu od 62.000 KM, iako može dolaziti iz istog izvora, moguće je uplatiti u budžet.
Zbog ove nedorečenosti propisa o finansiranju političkih partija, u budžet tokom posljednjih nekoliko godina nije uplaćeno desetine hiljada maraka, kaže Hasida Gušić, šefica Službe za reviziju finansiranja političkih partija u CIK-u.
Odredba o uplaćivanju novca strankama kroz donacije iz takozvanih nedozvoljenih izvora ugrađena je u Zakon o finansiranju političkih stranaka 2012. godine.
“Mi smo završili reviziju do 2015. godine i teško je reći o kojem iznosu se tačno radi, ali je cifra nedozvoljenih sredstava nešto viša od 100.000 KM”, kaže Gušić.
Po Zakonu o finansiranju političkih stranaka, donacija od fizičkih lica viša od 10.000 KM i pravnih lica viša od 50.000 KM smatra se donacijom preko dozvoljenog limita i finansiranjem iz nedozvoljenih izvora, kao i donacija bilo kojeg iznosa od kompanije koja u toku godine donacije sklopi ugovore o javnim nabavkama vrednije od 10.000 KM.
Iznosi dozvoljenih donacija fizičkih lica udvostručeni su, iznosi za firme su sada pet puta veći nego ranije, nakon izmjena zakona 2012. godine, pa revizori CIK-a od tada nisu otkrili niti jedan primjer donacije neke firme strankama veći od 50.000 KM.
Država ne želi novac stranaka
Stranka za evropsko Sarajevo u svom je izvještaju za 2014. godinu navela tri donacije osoba u ukupnom iznosu od 8.000 KM, ali su te osobe CIK-u kazale da nisu donirale novac pa su ove donacije proglašene donacijama od anonimnih donatora, što je po zakonu zabranjeno.
Osnivač stranke Esad Omerbašić, ujedno i vlasnik firme “Ahydron-građenje”, u šest donacija je donirao svoju stranku u iznosu od 49.800 KM. Omerbašićeva firma je 2014. potpisala ugovor sa Opštinom Ilidža u vrijednosti od gotovo 200.000 KM, zbog čega nije mogao biti donator.
Njegova stranka je na predizbornu kampanju potrošila 30.000 KM više od dozvoljenog u godini kada je stranka imala preko 120.000 KM donacija. Za sve ove propuste CIK ih je kaznio iznosom od 62.000 KM. Novac iz nedozvoljenih donacija stranka je trebala uplatiti u budžet.
Ministarstvo finansija i trezora umjesto instrukcije uputilo je dopis CIK-u u kojem navode da neće prihvatiti sredstva nepoznatog porijekla. Iz Ministarstva finansija su za Balkansku istraživačku mrežu Bosne i Hercegovine (BIRN BiH) kazali da ostaju pri odgovoru koji su poslali CIK-u.
“Ministarstvo finansija je mišljenja da bi, postupajući po vašem zahtjevu, moglo doći do uplata sredstava u budžet, a da se prije toga nije utvrdio izvor, osnov i porijeklo sredstava, što bi moglo nanijeti štetu i trošak budžetu institucija BiH jer se radi o sredstvima iz nedopuštenih izvora finansiranja koji Zakonom o finansiranju političkih stranaka nisu dozvoljeni”, navodi se u odgovoru koje je Ministarstvo finansija i trezora poslalo CIK-u.
Ministarstvo je CIK-u predložilo da pokrene izmjene Zakona o finansiranju političkih partija, kazavši da prije toga neće moći prihvatiti “uplate tih sredstava na Jedinstveni račun trezora BiH”.
Ivana Korajlić iz Transparency Internationala smatra da je ovo jedan od “apsurda BiH”, putem kojeg stranke izbjegavaju sankcije jer se stvara “nevjerovatna situacija u kojoj Ministarstvo finansija praktično ignoriše zakonske odredbe, pravdajući se da se ne može utvrditi porijeklo sredstava koja se uplaćuju u budžet”.
“Onda ispada da bi sve sankcije izrečene za kršenja bilo kojih zakona, uključujući i krivično zakonodavstvo, trebalo ukinuti po ovoj logici, a da ne govorimo o mehanizmima oduzimanja nelegalno stečene imovine. Ovako smo dobili situaciju da stranke imaju izgovor da zadrže ova sredstva, jer im Ministarstvo ne omogućava da poštuju zakonske odredbe”, kaže Korajlić.
Nakon upozorenja CIK-a stranke najčešće vrate novac donatoru i izbjegnu kaznu.
“Zato je mali broj takvih kršenja. Ako pogledate izvorne izvještaje, vidjet ćete brojna preduzeća, a u izvještaju revizije je toga manje. Sve što stranka otkloni do konačnog izvještaja, to ne ulazi u izvještaj i nema kazne”, pojašnjava Husić.
Korajlić smatra da stranke nisu postale odgovornije, nego su se samo “više izvještile u zaobilaženju propisa”. Stranke ne prijavljuju stvarne izvore i iznose prihoda i zaobilaze limite na donacije “kroz uplatu samo dijela sredstava na bankovne račune”, objašnjava Korajlić.
“I dalje je prisutno finansiranje iz nedozvoljenih izvora, s tim što se ono odvija uglavnom ili preko posrednika ili kroz izvlačenje sredstava iz javnih preduzeća i institucija na način da je teško utvrditi kršenja zakona, pogotovo što segment sprečavanja zloupotreba javnih resursa u svrhu finansiranja partija uopšte nije pokriven zakonskim okvirom”, kaže Korajlić.
Bez kazne za lukavačku SDA
Opština Lukavac svake godine u budžetu planira 4.500 KM za Udruženje “Patriotska liga”. U 2013. godini, Udruženju je isplaćeno 4.500 KM. Iste godine “Patriotska liga” se pojavila na listi donatora Opštinskog odbora Stranke demokratske akcije (SDA) Lukavac s donacijom 4.200 KM.
Dževad Mujkić, načelnik Opštine Lukavac u vrijeme donacije, kaže da je sve rađeno “u skladu s budžetom i zakonom” i dodaje da ne zna da je “Patriotska liga” bila donator SDA Lukavac.
“Apsolutno mi to nije poznato, niti sam ja kao načelnik to kontrolisao. To su radile službe, oni su službama slali izvještaj o utrošku sredstava da bi mogli dobiti naredne godine… Prvi put čujem i da je dat i da je vraćen, iako sam ja član SDA i u Izvršnom odboru nismo o tome nikada razgovarali”, kaže Mujkić.
SDA je nakon upozorenja CIK-a vratila novac “Patriotskoj ligi”.
Sead Hodžić, predsjednik “Patriotske lige” Lukavac, kaže kako novac nije doniran SDA, nego je “dat za Podrinje”.
“Ne može se to reći da smo bili donatori, nego je bio jedan projekat za pomoć izbjeglicama iz Podrinja. Nisu samo stranka i udruženje, nego puno drugih ljudi, to je bila akcija kada su imali problema s priznavanjem bosanskog jezika”, objašnjava Hodžić.
U narednoj, izbornoj 2014. godini “Patriotska liga” je od Opštine Lukavac dobila ukupno 4.125 KM. Donacija za SDA ovaj put je iznosila 4.200 KM, pokazuje izvještaj CIK-a o reviziji poslovanja SDA za 2014. godinu. SDA je novac vratila u junu 2016. godine.
Korajlić kaže da je Transparency International predložio izmjene zakona kojima bi se strankama onemogućilo da “izbjegnu sankcije kroz ‘pregovore’ s CIK-om”. Ova mogućnost, kako dodaje, otežava posao Službi za reviziju CIK-a, a strankama daje mogućnost da troše novac kada im je najpotrebniji, a kasnije ga vrate donatorima.
“Strankama se isplati kršiti zakon, ne samo zbog ovih praznina već i niskih sankcija, tako da ukoliko će im kršenje zakona omogućiti više mandata, onda im se isplati i biti sankcionisani, jer će dobit biti mnogo veća od sankcije. Osim toga, sve sankcije dođu na naplatu tek gotovo dvije godine nakon, naprimjer, izborne kampanje, kada su sredstva najpotrebnija”, objašnjava Korajlić.
SDA je tokom 2016. godine vratila više od 40.000 KM dobijenih kao donacije od kompanija koje su u 2014. godini imale više od 10.000 KM vrijedne tendere – “Amko komerc”, “As”, “Doboj-putevi”, “Junuzović Kopex”, “Bucomerc”, “Lepenica Company”, “Džekos” i “Bosman”.
U godinama kada se ne održavaju izbori, donacije se značajno smanjuju, pokazuju izvještaji političkih stranaka i revizorski izvještaji CIK-a.
Tokom 2015. Stranka za evropsko Sarajevo – koja je promijenila ime u Stranka evropske socijaldemokratije – imala je tek oko 2.000 KM donacija i poslovala je sa oko 4.000 KM gubitka. Budžetska pomoć “Patriotskoj ligi” Lukavac se nakon upozorenja CIK-a tokom 2015. i 2016. godine smanjila na manje od 2.000 KM godišnje.
Za razliku od Ministarstva finansija i trezora, koje traži izmjene zakona, Korajlić smatra da je “rješenje očigledno”.
“Ministarstvo finansija treba ispuniti svoju obavezu i propisati instrukcije za uplatu ovih sredstava, imajući u vidu da je to tako propisano zakonom”, kaže Korajlić.
Stranka za evropsko Sarajevo još uvijek nije platila izrečenu kaznu od 62.000 KM.
BIRN
Istraživanje je nastalo u saradnji sa Transparency Internatonal u Bosni i Hercegovini, u okviru inicijative za unapređenje transparentnosti i odgovornosti finansiranja političkih partija u BiH.
