– Istraživanje CAPITAL-a: Precizni podaci o vrsti oružja, vrijednosti, firmi posredniku i zemlji gdje je oružje i municija iz BiH završilo
– Iz BiH prošle godine izvezeno naoružanje i vojna oprema u vrijednosti od oko 193 miliona KM
– Od ukupnog izvoza firme iz RS izvezle robe u vrijednosti od oko 540.000 evra
– Najveći izvoznici su firme iz sastava Unis grupe u većinskom vlasništvu Vlade FBiH
SARAJEVO, BANJALUKA – Iz Bosne i Hercegovine je prošle godine izvezeno oružja i vojne opreme u vrijednosti od oko 193 miliona maraka. Glavnu riječ u ovoj oblasti vode državne i privatne firme iz Federacije BiH koje iz godine u godinu, uz pomoć uglavnom američkih firmi kao posrednika, povećavaju proizvodnju, izvoz i broj zaposlenih u namjenskoj industriji. Firme iz Republike Srpske izvezle su tek nešto više od milion maraka, što najbolje pokazuje da nekada jaka namjenska industrija RS više praktično ne postoji.
Firme iz Federacije BiH u većinskom državnom vlasništvu okupljene su u holding Unis group preko koje se dogovaraju izvozni poslovi. Na sajtu Unis group se navodi da članice holdinga proizvode municiju za pješadijsko naoružanje, artiljeriju i tenkove, ali i protivtenkovske i minobacačke granate.
Prema dokumentaciji, do koje je tokom istraživanja došao portal CAPITAL.ba, Unis group je 2017. godine izvezla oko 13 miliona dolara vrijedno naoružanje i vojnu opremu. Od toga je oko 9.100.000 dolara vrijedno naoružanje i vojnu opremu kupilo Ministarstvo odbrane Saudijske Arabije, oko 1,3 miliona Ministarstvo odbrane Perua, a preko firme ARMY CONTARCTING iz SAD na osnovu samo jednog ugovora u Avganistanu je završila roba u vrijednosti od 2.122.861 dolara. Ostatak se odnosi na “sitnije” poslove od nekoliko desetina do nekoliko stotina hiljada dolara ili evra.
Ipak, većina firmi okupljenih u holding među kojima su Igman Konjic, BNT Novi Travnik, Unis Ginex iz Goražda, Binas Bugojno, Pretis iz Vogošće, Vitezit iz Viteza, Zrak iz Sarajeva i Remontni zavod Hadžići samostalno sklapaju višemilionske poslove sa kupcima iz inostranstva. Dobar dio kolača uzme i pet uspješnih, široj javnosti manje poznatih, privatnih firmi sa sjedištem u FBiH koje se bavi ovim poslom, tačnije Pobjeda Tehnology, AC Unity i Pobjeda Rudet iz Goražda, te Koteks iz Tešnja i Guma-co iz Bugojna.
Preko američkih i srpskih firmi za Avganistan
Prema podacima do kojih je došao CAPITAL.ba, Igman iz Konjica prošle godine je firmi Alliant Techsystems sa sjedištem u američkoj saveznoj državi Misuri šest puta isporučivao municiju čijom proizvodnjom se i bavi, vrijednu po 293.000 dolara, odnosno ukupno 1.760.000 dolara. Krajnji korisnik izvezene robe je Ministarstvo unutrašnjih poslova Avganistana.
Igman je robu Ministarstvu unutrašnjih poslova Avganistana izvozio i preko američke firme Global Ordnance iz Sarasote u SAD (koja će se i kasnije spominjati) preko koje je izvezeno municije vrijedne oko 8,5 miliona dolara, a isto toliko municije završilo je u Kabulu i preko firme ATK Operations.
Najbolji kupac konjičke firme je Ministarstvo unutrašnjih poslova Saudijske Arabije kojem je isporučena municija u vrijednosti od skoro 14 miliona dolara (preciznije 13.955.000 dolara). Samo preko beogradske firme Krupnik u Saudijskoj Arabiji je završila municija iz Konjica vrijedna oko 6,3 miliona evra.
Ministarstvo odbrane Egipta kupilo je od Igmana municiju u vrijednosti od oko pet miliona dolara. Preko firme Bgnet Iletisim Insaat iz Ankare u Turskoj je završila municija vrijedna oko 4,2 miliona evra, a preko firme Makina takođe iz Ankare još oko 2,6 miliona evra.
Igman je izvozio i u susjedne zemlje, pa je u Hrvatskoj preko zagrebačke firme Detonex završila municija vrijedna oko 2,1 milion evra, a u Srbiji preko AE4S Profesional iz Beograda oko 920.000 evra. Municija vrijedna oko 330.000 evra završila je u Švajcarskoj preko firme Saltech Duliken.
Pretisova municija u SAD i Maroku
Pretis iz Vogošće u SAD je izvozio municiju za počasnu paljbu, košuljice za mine, kao i minobacačke mine. Preko gore pomenute firme Global Ordnance iz Sarasote u SAD je izvezeno robe u vrijednosti od oko 2.200.000 dolara. Za razliku od municije koju je ova firma kupila od Igmana iz Konjica, a koja je završila u Avganistanu, roba koja je kupljena od Pretisa namijenjena je za SAD.
Isto je i sa firmom Alliant Techsystems iz Misurija. Ova firma je 1.760.000 dolara vrijednu robu kupila od Igmana iz Konjica i izvezla u Avganistan, a od Pretisa je za tržište SAD kupila robu vrijednu 464.000 dolara.
Pretis je preko firme Indexbridge sa Gibraltara izvezao za potrebe ministarstva odbrane Maroka robu u vrijednosti od oko 4.300.000 evra, a Ministarstvu odbrane Saudijske Arabije direktno je isporučena roba vrijedna 2.797.440 dolara.
Travnik snabdijeva Kongo i Irak
BNT iz Novog Travnika još je jedna od firmi iz holdinga Unis group od koje je proizvode namjenske industrije kupovala firma Alliant Techsystems iz Misurija koja je, kao što je navedeno, kupovala robu i od Igmana iz Konjica i vogošćanskog Pretisa. Ova američka firma od BNT-a je kupila robe u vrijednosti od tačno 590.500 dolara.
BNT je izvozio svoje proizvode u SAD i preko firmi Multinacional Defence Servis sa Floride preko koje je u dva navrata izvezena roba vrijedna 456.000 dolara, zatim preko firme Army Contracting iz Nju Džersija (2.122.861 dolara) i Vose Technical iz Tacome u SAD (174.500 dolara).
Proizvodi BNT-a u vrijednosti od 1.125.000 evra preko beogradske firme Partizan Tech završili su u Iraku, a jedna od destinacija na kojoj je završilo oružje i vojna oprema proizvedena u BNT-u je i Kongo. Krajnji kupac robe vrijedne 285.000 dolara je Presidential Office Of Kongo, tj. predsjednička kancelarija ove afričke države.
Robu u vrijednosti od 275.000 dolara od BNT-a je kupila i makedonska firma United International iz Đevđelije, dok su u Bugarskoj preko firme DE Fango Kft. završili oružje i municija u vrijednosti od 910.000 evra.
Kapisle završile u Španiji, Maleziji i Njujorku
UNIS GINEX Goražde, firma za proizvodnju inicijalnih i detonatorskih kapisli, najviše je svojih proizvoda vrijednih oko 1.300.000 evra prodala u Rumuniju preko firme CN Romarm iz Bukurešta, a otprilike isto toliko kapisli kupila je i srpska firma Sloboda Čačak.
U Mađarskoj je preko firme Ruan Hungarian završila roba vrijedna oko 600.000 evra. UNIS GINEX je izvezao robu u vrijednosti od 267.936 evra i u Švajcarsku i to preko firme Saltech AG iz Dulikena koja je poslovala i sa Igmanom iz Konjica. Detonatorske i inicijalne kapisle iz UNIS GINEX u vrijednosti od oko 390.000 evra završile su u Turskoj preko firme Makina Kimyia iz Ankare.
U Turskoj je preko firme Turac iz Ankare završila i roba vrijedna oko 340.000 evra, a robu vrijednu 67.500 evra kupila je firma Roketsan takođe iz Ankare.
UNIS GINEX je svoju robu izvozio i u Češku (STV Group iz Praga 137.460 evra), Slovačku (ZVS Holding 93.000 evra), Španiju (EXPAL Ordnance 55.658 evra i NAMMO Palencia 54.226 evra), Maleziju (SME Ordnance 123.050 evra), Makedoniju (SUMBRO Trade 55.550 evra), SAD (Mil-spec industries Njujork 134.500), kao i u još nekoliko zemalja, ali vrijednost izvezene robe je po nekoliko hiljada evra. UNIS GINEX je u 2017. godini izvezao robu na najegzotičniju destinaciju, jer je ugovor o izvozu vrijedan 149.130 evra potpisao i sa firmom BMU Charlestown iz male karipske otočne državice Sent Kristofer i Nevis.
Binas Bugojno prodaje Egiptu
I firma Binas iz Bugojna napravila je nekoliko unosnih ugovora, a najveći izvoz su sa firmom Mechanical&Chemical Industries iz Ankare sa kojom su potpisana dva vrijedna ugovora, jedan od 965.000, a drugi od 387.000 evra. Bugojanski Binas je svoju robu vrijednu 1.088.000 dolara izvezao i u Egipat, a posao je realizovan preko firme Heliopolis iz Kaira.
Dokumentacija o izvozu se obavezno čuva 10 godina
Prema zakonima o kontroli spoljnotrgovinskog prometa oružja i vojne opreme i roba dvojne namjene iz 2016. godine koji su usvojeni po preporukama Evropske unije predviđeno je formiranje posebne komisije za nadzor spoljnotrgovinskog prometa oružja. Članovi te komisije su predstavnici Ministarstva spoljne trgovine i ekonomskih odnosa, Ministarstva odbrane, Ministarstva spoljnih poslova, Ministarstva bezbjednosti, OBA BiH, UIO BiH, Federalnog ministarstva energetike, rudarstva i industrije i Ministarstva industrije, energetike i rudarstva RS.
Zakon propisuje i da su sve firme koje se bave prometom oružja i vojne opreme „dužne voditi detaljnu evidenciju o ispravama koja mora sadržavati opis robe i usluga, količinu, puni naziv i adresu izvoznika, uvoznika, firme ili lica koje isporučuje i koje prima robu, posrednika, te krajnju namjenu i puni naziv i adresu krajnjeg korisnika robe“. Sva nabrojana dokumentacija se mora čuvati najmanje deset godina kako bi se u slučaju nepravilnosti lakše moglo ući u trag isporučenoj robi.
Milioni pištoljskih metaka za Evropu i USA
Među nekoliko uspješnih privatnih firmi koje se bave proizvodnjom i prometom naoružanja i vojne opreme izdvaja se Pobjeda Tehnology iz Goražda. Ova firma je preko firme EUROSPORTS LLC iz USA u ovu zemlju izvezla pištoljsku municiju vrijednu oko 4,4 miliona dolara. Sa ovom američkom firmom je napravljen i najveći izvoz, ali Pobjeda Tehnology je napravila na stotine ugovora vrijednih od nekoliko desetina do nekoliko hiljada evra i dolara sa brojnih firmama.
Unosni ugovori su potpisivani sa njemačkim firmama Frankonia handels Rotendorf Njemačka (838.000 evra), ESC Nattheim Njemačka (794.000 evra) i UMAREX Arnsberg (1.453.000 evra), zatim italijanske firme Diamant Forli (33.150 evra) i Origin STB Forli (18.000 evra), zatim ORPI Kočevska reka iz Slovenije (25.760 evra), ELITE Arms Selangor Malezija (13.300 dolara), MSSC Tirana (224.000 evra), BW Arms Slovačka (13.730 evra), MESSR Armaments Najrobi Kenija (13.500 dolara), Limex gmbh Austrija (987.000 evra).
Firma iz Goražda je svoju robu prodavala i firmama Killer brands Johanesburg Južna Afrika (19.000 dolara), francuskim firmama SN Europarm (216.000 evra) i SAS Colombi Aubord (30.000 evra), Rapala South Južna Afrika (210.000), PPHU Kolba Benzen Poljska (156.000 evra), Detonex Zagreb (55.445 evra), IMMAVAL Čile (25.550 evra), Crown industries Bangkok (106.138) i crnogorskoj firmi Tara Aerospace and defence iz Mojkovca (12.600 evra), kao i Montenegro Defence industry (50.000 evra).
Srpska bez metka
Za razliku od pojedinačno višemilionski vrijednih ugovora namjenske industrije Federacije BiH, vrijednost kompletnog izvoza roba namjenske industrije iz Republike Srpske je nešto veći od milion maraka.
Firma BA Metalexport iz Istočnog Novog Sarajeva isporučila je Slobodi Čačak robu vrijednu 266.000 evra, a široj javnosti malo poznata firma MATRA GROUP iz Trna sa firmom Zastava oružje iz Kragujevca sklopila je tri ugovora o isporuci dijelova i pribora za vojno oružje u ukupnoj vrijednosti od 160.500 dolara. Tehnički remont Bratunac kao jedna od rijetkih firmi koja se bavi proizvodnjom roba iz korpusa namjenske industrije isporučila je vojno oružje firmi LIMEX STRARAU iz Austrije u vrijednosti od 41.600 evra.
Najpoznatija firma za promet naoružanja i vojne opreme sa ovih prostora preko koje je išao gotovo kompletan izvoz namjenske industrije bivše SFRJ i danas je firma Jugoimport SDPR iz Beograda. Ova firma je sa firmama iz RS sklopila samo dva ugovora i to jedan sa firmom Sinelt iz Banjaluke koja je SDPR-u isporučila elektromagnetne okidače u vrijednosti od 19.500 evra. Drugi ugovor je sa firmom GIG Inženjering iz Kneževa koja im je isporučila dijelove za minobacač u vrijednosti od 56.153 evra.
Ukupna vrijednost svih ovih ugovora je 542.753 evra, što predstavlja pravu mizeriju u odnosu na više od 190 miliona maraka koliko je izvezeno iz Federacije BiH. Među izvoznicima nema Vazduhoplovnog zavoda Orao iz Bijeljine, iako je riječ o jedinoj firmi na području bivše SFRJ koja se bavi remontom avionskh motora i svjetski priznatoj firmi.
Objašnjenje leži u tome što Orao uglavnom radi reeksport, odnosno radi usluge remonta avionskih motora, a motori koji uđu u BiH se ne tretiraju kao uvozna roba zato što se ne stavljaju u promet u BiH, pa se ni njihov izlazak iz BiH nakon izvršenog remonta ne evidentira kao izvoz.
Krah namjenske industrije Republike Srpske
Ministar bezbjednosti BiH i funkcioner SDS-a Dragan Mektić smatra da je vlast u RS odgovorna za propast namjenske industrije u Srpskoj. On kaže da je namjenska industrija uništena putem privatizacije i tajkunizacije sa ciljem da se tajkuni bliski vlasti domognu atraktivnog zemljišta.
„Federacija BiH ostvaruje vrtoglave prihode od namjenske industrije i ne može da udovolji svim zahtjevima i ne stiže da proizvede oružja, municije i vojne opreme kolika je potražnja. Kod nas nešto radi Orao iz Bijeljine, dok su ostale firme namjenske industrije poput Kosmosa, a pogotovo Čajevca u izuzetno teškoj situaciji. U posljednje vrijeme se nešto pokušava u Zraku iz Teslića, ali to je sve mizerno u odnosu na Federaciju BiH i za to je najodgovornija vlast u RS“, smatra Mektić.
S druge strane, poslanik SNSD-a i raniji član Zajedničke komisije za odbranu i bezbjednost Parlamenta BiH Dušanka Majkić kaže da je pitanje namjenske industrije veoma ozbiljno pitanje, ali da za njen krah u Republici Srpskoj najmanje odgovornosti snosi aktuelna vlast.
„Takve tvrdnje su sulude. Prije svega, većina firmi namjenske industrije u BiH i prije rata je bila smještena na prostoru Federaciji BiH, među njima i Orao koji je iz Rajlovca premješten u Bijeljinu. Međutim, i pored toga je jako kompleksno pitanje zašto je namjenska industrija u FBiH višestruko dominantnija u odnosu na RS. U svakom slučaju, ne smije se zanemariti ni uloga međunarodnog faktora u urušavanju namjenske industrije u RS“, kaže Majkićeva.
Što se tiče izvoza, Majkićeva podsjeća da je još 2010. godine formirana posebna parlamentarna komisija sa zadatkom da utvrdi da li je tačno da višak naoružanja koji je trebao biti uništen u periodu od 2006. do 2009. godine, nije uništen već izvezen.
„Istražna komisija je završila svoj posao, izvještaj predala tužilaštvu i niko ne zna šta se dalje dešavalo“, kaže Majkićeva.
Istraga o oružju koje je BiH prodala Saudijskoj Arabiji
Britanski parlamentarni odbor za kontrolu izvoza naoružanja pokrenuo je parlamentarnu istragu vezanu za izvoz oružja i municije iz BiH u Saudijsku Arabiju. Prema navodima Balkanske istraživačke mreže (Birn), parlamentarni odbor istražuje gdje je završilo oko 30 miliona metaka koji su iz BiH izvezeni u Saudijsku Arabiju u novembru 2015. godine i januaru 2016. godine.
Britanski parlamentarci su počeli da sumnjaju da je oružje završilo u pogrešnim rukama, tačnije u rukama boraca ISIL-a u Siriji i Jemenu, nakon što su dvije posredničke firme sa sjedištem u Velikoj Britaniji od svojih vlasti tražile dozvolu za posredovanje u izvozu pomenute municije iz BiH u Rijad.
Pod budnim okom SAD i Velike Britanije!
Prema zvaničnoj i zakonom propisanoj proceduri, dozvolu za izvoz oružja iz BiH daje Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH, ali tek nakon što firma izvoznik dobije saglasnost Ministarstva odbrane BiH, Ministarstva spoljnih poslova i Ministarstva bezbjednosti BiH i Obavještajno-bezbjednosne agencije BiH. Iako nije zakonska obaveza, praksa još od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma je da Ministarstvo odbrane BiH o izvozu informiše Eufor, a Ministarstvo spoljnih poslova obavještava Ambasadu SAD i Ambasadu Velike Britanije u Sarajevu.
Iako te dvije firme, čiji identitet se ne otkriva, nisu dobile dozvole za posredovanje u izvozu, parlamentarci vode istragu o tome zašto britanske vlasti nisu sa svojim sumnjama upoznale vlasti u BiH prije nego što je municija izvezena u Saudijsku Arabiju i dalje, kako se sumnja, u Siriju i Jemen.
Iz Ministarstva spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH su rekli da nemaju saznanja o učešći posrednika u ovom poslu, sumnju opravdava činjenica da se pošiljka municije koja je napustila BiH u novembru 2015. i januaru 2016. godine poklapa količinski, po porijeklu, kao i po odredištu i vrsti sa zahtjevom britanskih posredničkih firmi kojima vlasti Velike Britanije nisu dale dozvole.
CAPITAL: Darko Momić
Tekst je proizveden u okviru medijskog pool-a Mreže ACCOUNT (Antikorupcijska mreža organizacija civilnog društva)