BEOGRAD – Uprkos kvalitetnoj radnoj snazi i još uvijek konkurentnim cijenama rada, domaće IT tržište je u poslednje dvije godine dožijvelo preokret – od deficita radnika i izazova kako da zadovolji sve veće potrebe velikih stranih kompanija prisutnih u zemlji, preko naglog priliva ruskih i ukrajinskih imigranata-frilensera, pa do prošlogodišnjih efekata masovnih otpuštanja u svjetskoj IT industriji.
U zapadnim zemljama je više od 400.000 ljudi dobilo otkaze u ovom sektoru, od čega oko 190.000 samo u Sjedinjenim Američkim Državama (procjena za dvije godine – sva zanimanja vezana za informatičke djelatnosti, TechCrunch).
Srpska IT asocijacija (SITA) izvijestila je da je 61 odsto anketiranih IT firmi kod nas moralo da daje otkaze tokom 2023. i 2024. godine.
SITA je saopštila da je 27 odsto IT kompanija u Srbiji istaklo da je broj otkaza bio do pet odsto od ukupnog broja zaposlenih, dok 34 odsto firmi bilježi više od pet odsto otpuštenih. Nasuprot tome, 39 odsto kompanija nije dao značajan broj otkaza.
Najnovija zvanična statistika pokazuje da je izvoz domaćih IT proizvoda i usluga u prvih deset mjeseci 2024. iznosio 3,3 milijarde evra, što je rast od 20 odsto u odnosu na prethodnu godinu. Za cijelu godinu očekuje se da će “dobaciti” do četiri milijarde evra.
Ovaj podatak jeste pozitivan, ali su, s druge strane, za veliku većinu tog izvoza zaslužne kompanije sa stranim vlasništvom u Srbiji.
Rast, dakle, i dalje postoji, a prognoze za srpsku informatičku industriju u tekućoj deceniji ostaju pozitivne, uz očekivanje da će nastaviti da raste brže od mnogih drugih sektora u ekonomiji.
Sa velikom nadom gledamo i na domaću startap scenu, koja je posljednjih godina imala nekoliko veoma uspješnih predstavnika na međunarodnom nivou, a višestruko se uvećala. Procjenjuje se da u ovom trenutku imamo više od 800 startapa i da četvrtina njih vrijedi više od milion evra.
Na globalnom nivou, potražnja za IT uslugama, posebno u oblastima kao što su vještačka inteligencija, blokčejn, računarstvo u oblaku i sajber bezbjednost, nastavila je da raste, što je dodatni podsticaj za rast industrije i u Srbiji.
Pomenuta otpuštanja nisu to promijenila – u stvari, ona u bilansima kompanija mogu da ostave dobar trag: smanjene troškove i povećanu efikasnost – jer je većina otpuštenih u industriji bilo na pozicijama takozvanih „bench programera“, i njih je u ogromnoj mjeri zamijenila vještačka inteligencija.
U svom istraživanju SITA je naglasila da su domaće kompanije kao najveći izazov navodile zadržavanje talenata, zbog nedovoljno konkurentnih plata i beneficija (31 odsto ispitanih), zatim visokih troškova života (27 odsto), kao i naglo povećane konkurencije na tržištu rada (15 odsto).
Glavna tema će i u narednih 12 mjeseci, van svake sumnje, ostati – vještačka inteligencija (AI). Godina 2024. završila se velikim vijestima za AI. Nobelove nagrade za fiziku i hemiju dodijeljene su praktično u ovoj oblasti – u fizici za razvoj vještačkih neuralnih mreža i napredak u mašinskom učenju koje “hrani” sisteme AI, a u hemiji za doprinos vještačke inteligencije u otkrivanju mehanizama proteina.
ChatGPT je predstavio mogućnosti ChatGPT4 i istakao da je ta njegova najnovija verzija uspješno prošla Turingov test, ubijedivši korisnike da je ljudski sagovornik, a ne vještačka tehnologija.
Korisna upotreba AI evidentna je u redudantnim poslovima – od programiranja do unosa i obrade velike količine podataka, sa očiglednim pomacima u medicini, ali nasuprot tome ostaje velika briga za eventualne nove talase otpuštanja i pitanje kuda će sva ta radna snaga da se prebaci.
Napredak se nastavlja i u kvantnom računarstvu, od koga se tek očekuje prava tehnološka revolucija u sadejstvu sa AI. Implikacije tog “kvantnog skoka” još uvijek nisu sagledive, a mnogi futurolozi svojim apokaliptičnim predviđanjima punili su stupce žute štampe.
U smislu tehnologija koje nisu usko vezane sa programiranjem, u Kini je postignut ogroman skok u razvoju maglev voza – prototip voza koji koristi magnete da lebdi iznad šina – T-Flight, na testiranju je prošao brzinu od 623 kilometara na čas, ali njegovi tvorci probaće da postignu 1.000 kilometara na sat i time probiju brzinu zvuka, te kreiraju putnički transport koji putuje tom brzinom. Biznis.rs