Autor: Dr Saša Stevanović
Na Banjalučkoj berzi krajem decembra završena je emisija obveznica emitenta Opštine Modriča. Emisija je završena uz premiju. Opština je putem domaćeg tržišta kapitala tražila četiri miliona KM, a dobila je 4,2 miliona. Ostvarena je premija od 204.000 KM. Time je opštinski budžet nagrađen sa premijom, a učesnici tržišta kapitala, investitori su bili spremni da daju svoj novac uz kamatnu stopu od 2,77% u odnosu na odluku opštine i limit da se budžet opštine zaduži po 3,8%.
Pet investitora koji su kupili obveznicu bili su spremni da ulože svoj novac po nižim kamatnim stopama nego što je opština bila spremna da se zaduži. Razlika od jedan odsto na četiri miliona je 40.000 KM što na deset godina čini 400.000 KM, što je za manje opštine značajna kapitalna investicija.
Emitovanje uz premiju nije ništa novo u uslovima opšteg pada kamatnih stopa i likvidnosti u sistemu koja se ogleda viškovima sredstava iznad obaveznih rezervi kod banaka koji čini prema poslednjim podacima preko tri milijarde KM.
Obveznice dostupne svima
Veće učešće obveznica kao finansijskih instrumenata u odnosu na kredite su karakteristike razvijenijih i razvijenijih finansijskih tržišta. U odnosu na kredit obveznice su dostupne svima, svim građanima i svim imaocima viškova likvidnosti.
Uzmimo na primjer iznos depozita sa kojim raspolaže javni sektor u Republici Srpskoj u iznosu od 680 miliona KM i iznos ukupnog duga opština u Republici Srpskoj od 300 miliona KM. U nekom hipotetičkom scenariju javni sektor bi mogao biti vlasnik javnog duga opština. Od 300 miliona KM tek nekih 45 miliona je u obveznicama, dok je ostatak u kreditima.
Ovo je pokazatelj razvijenosti stanja javnih finansija lokalnih zajednica. Sa aspekta likvidnosti finansijskog instrumenta obveznica je superiorna. Ona je utrživija nego kredit, što je sa makro prudencijalnog aspekta poželjna karakteristika.
U slučaju krize, eventualnog šoka lakše je smanjiti izloženost ili se riješiti izloženosti prema opštine ako su obveznice u pitanju nego krediti. Sa aspekta transparentnosti obveznica je takođe superiorna, prilikom emisije obveznica potrebno je izraditi prospekt, poziva se javnost i simulira se na neki način javna nabavka gdje investitor tj. kreditor može biti svako, a ne samo privilegovana grupa kreditora. Na ovaj način postiže se efekat transparentnijeg rada javne uprave i građanima približava tema utroška javnog novca. Na taj način se sprečava asimetrična pozicija i kvazi monopolska struktura finansijskog tržišta, što se na kraju reflektuje u cijeni tj. kamatnoj stopi.
Novac je kod banaka
Kreditiranje opština dominira prije svega zbog inercije, iskustvo iz ranijeg perioda je poznato, kredit je poznat, a obveznica nije toliko poznata. Svakako da su ljudi koji upravljaju javnim finansijama orijentisani na banke jer kod banaka je novac, dok su nebankarski oblici finansiranja manje poznati.
Ono što je negativno kod obveznica, a što se duguje neinformisanosti emitenta ili lošim savjetima jeste ugovaranje nemogućnosti prijevremenog vraćanja, što je predstavljalo bolno iskustvo za neke opštine u uslovima opšteg pada kamatnih stopa. Takođe mnogo je lakše ugovoriti kreditni aranžman nego obveznicu prije svega što je mnogo lakše pregovarati sa jednom stranom nego sa više strana. Proces je intenzivniji i iscrpniji kod obveznica. Kod obveznica potrebna je saradnja sa potencijalnim investitorima, Agentom emisije, Komisijom za Hartije od vrijednosti, Banjalučkom berzom, Centralnim registrom i sa bankom dok je kod kredita potrebna saradnja samo sa bankom.
Takođe pravni sistem poznaje kredit kao instrument mnogo bolje nego obveznicu tako da je pravna sigurnost mnogo veća. Ono što izdvaja obveznice su mogući duži rokovi dospjeća nego krediti prije svega zbog ograničenja koje imaju banke.
U uslovima stalnog pada kamatnih stopa i krediti su jeftiniji. Često se brže dolazi do sredstava koja postaju operativnija ranije putem kredita nego putem obveznica.
Ukoliko posmatramo realizaciju obveznice i kredita možemo konstatovati da je skupština opštine Modriča 30.10.2019 donijela odluku o emisiji obveznica. Komisija za hartije od vrijednosti je donijela rješenje kojim odobrava emisiju 11.12. Aukcija je završena 30.12. Nakon toga potrebno je registrovati obveznicu kod Centralnog registra. Izvodi se zaključak da je za emisiju obveznica potrebno između 60 i 90 dana. Ukoliko sad posmatramo kreditno zaduženje neke opštine npr. Milići ugovor o kreditu je zaključen 26.6.2019 godine. Dok je odluka o zaduženju na skupštini opštine Milići donesena 26.3.2019 godine. Izvodimo zaključak da su rokovi do kojih se dolazi do sredstava slični.
Diverzifikacija izvora finansiranja
Konačna odluka da li je bolja obveznica ili kredit zavisi od više faktora ukoliko želimo duže rokove izvjesnije je emitovati obveznicu, cijena i kredita i obveznice je slična.
Interesantni su slučajevi kod nekih Opština kao kod Milića gdje je ostvarena kamatna stopa od 2,25% za kredit od 10 godina, a željeli su se zadužiti po 3,8%. Slična situacija bila je kod kreditnog zaduženja Grada Bijeljina gdje je predviđeno zaduženje od šest miliona uz kamatnu stopu od pet odsto na kraju ostvareno po kamatnoj stopi od 2,53%.
Svakako da je dobro povećati učešće obveznica kod lokalnih zajednica jer se na taj način pravi diverzifikacija izvora finansiranja čime se smanjuje potencijalni rizik refinansiranja ovih obaveza. Trenutno je učešće obveznica u dugu opština u iznosu oko 15% ukupnog duga. Na finansijskom tržištu i njenim učesnicima je da obezbjede adekvatnu alokaciju sredstava na najefikasniji mogući način.
Ukoliko pak posmatramo portfolio duga Republike i strategiju zaduživanja u narednom periodu dominantnu ulogu u zaduživanju će imati zaduživanje na domaćem tržištu kapitala emisijom trezorskih zapisa i dugoročnih obveznica. Za očekivati je da će i lokalne zajednice u narednom periodu pratiti strategiju upravljanja dugom Republike, a da će pojedine lokalne zajednice prepoznati čari upravljanja kratkoročnom likvidnošću emitovanjem finansijskih instrumenata do godinu dana, čime će relaksirati svoje finansije i otvoriti novu dimenizuju u svom finansiranju i razvoju lokalnih finansija.
Autor: dr Saša Stevanović, autor knjige “Ekonomski život Republike – 20 godina rizika i nagrada“
