BEOGRAD, U potrazi za novcem koji bi smanjio jaz između državnih prihoda i rashoda, mnogi su u Srbiji šansu vidjeli u obračunu sa crnom i sivom ekonomijom.
Dok jedni tvrde da bi oporezivanje nelojalne konkurencije zakrpilo “minus”, pojedini ekonomisti odgovaraju da su procjene o učešću neformalnog poslovanja u Srbiji – pretjerane. A one se kreću od deset, pa do 30 i 40 odsto bruto domaćeg proizvoda.
Profesor Ekonomskog fakulteta Milojko Arsić tako podsjeća da posljednjih deset godina u Srbiji nije urađeno nijedno ozbiljno istraživanje o sivoj ekonomiji.
– U javnosti se pojavljuju sasvim neutemeljene procjene sive ekonomije, koje se uglavnom zasnivaju na anegdotskim zapažanjima koja su po pravilu varljiva – kaže Milojko Arsić. – Koliko se sredstava može ostvariti oporezivanjem sive ekonomije znaće se tek kada se ona procjeni. Ni u najrazvijenijim zemljama ona nije manja od 10 odsto BDP. Neki poslovi mogu da opstanu samo ako se u manjoj ili većoj mjeri obavljaju u sivoj ekonomiji. Energičan pokušaj njihovog oporezivanja doveo bi do njihovog zatvaranja, a prihodi države bi bar privremeno pali. Učešće poreskih prihoda u bruto domaćem proizvodu Srbije je visoko u odnosu na poreske stope. Bilo bi visoko i kada bismo BDP uvećali za potcjenjenih 15 odsto. Iz toga slijedi da siva ekonomija u Srbiji nije značajno veća od prosjeka.
U Republičkom zavodu za statistiku čujemo da upravo istražuju obim sive ekonomije. Prve naznake kolika je, imaćemo na jesen.
– Radili smo procjene učešća sive ekonomije 2003. godine i ona je iznosila oko 13 odsto BDP – objašnjava Miladin Kovačević, zamjenik direktora Republičkog zavoda za statistiku. – Sada je u toku projekat, u okviru IPA 2009, koji se bavi sivom ekonomijom. Prve procjene ćemo imati u septembru. To je veoma složeno istraživanje. Poseban problem je poreska erozija i to nije isto što i siva ekonomija. To je utaja poreza i pitanje poreske discipline.
Dok se čeka precizna procjena obima neformalne ekonomije u Srbiji, javnost barata pretpostavkom da oko milion ljudi u toj sivoj zoni stvara između 30 i 40 odsto bruto domaćeg proizvoda. Do broja se došlo uglavnom anketiranjem privrednika koji legalno posluju. Tako je istraživanje Unije poslodavaca pokazalo je da je svaki peti anketirani uključen u neki vid neformalnog rada, dok se od onih, koji su formalno zaposleni, svaki deseti takođe angažuje i u zakonski “nepokrivenom” sektoru. Među nezaposlenima, 55 odsto, prema ovom istraživanju, izvor egzistencije nalazi u radu na crno.
Dio računa
Cilj istraživanja sive ekonomije u Srbiji, koje trenutno radi statistika, je između ostalog, da se dio neobuhvaćene ekonomije obračuna u bruto domaći proizvod. Trenutno, siva ekonomija djelimično ulazi u obračun BDP. Kada “ojačamo” BDP neformalnom ekonomijom promijeniće se i trenutno učešće javnog duga i budžetskog deficita. Hipotetički, Srbija onda neće dugovati polovinu svog ukupnog proizvoda, već koji procenat manje. Možda i zakonski dozvoljen nivo.
Računica
Polazeći od pretpostavke da “siva” ekonomija čini 30 odsto srpskog proizvoda, pojedini ekonomisti su proračunali i koliko se na njoj gubi. Ta računica kaže da budžet po osnovu nameta na potrošnju gubi oko 1,5 milijardi evra. Od toga na neplaćeni porez na dodatu vrijednost otpada oko milijarda evra. Po osnovu nameta na rad, gubitak budžeta se procjenjuje na oko 1,2 milijarde evra. Novosti
