BANJALUKA – BiH je uz Bjelorusiju najrizičnija zemlja u Evropi za kreditiranje, jer je praktično nemoguće naplatiti potraživanja bez unaprijed dobro ugovorenih uslova, ocjenjuje u svom istraživanju “TCM Group”, jedna od vodećih svjetskih firmi za kreditni menadžment.
U istraživanju TCM-a, koje je objavila njena holandska podružnica, navodi se da BiH i Bjelorusija predstavljaju jedine evropske zemlje gdje se davaoci kredita “mogu pozdraviti sa svojim novcem”.
“Ako kompanije žele da posluju sa klijentima iz zemalja kao što su BiH, Bjelorusija, Kuba i Palestina savjetujem ih da prvo provjere njihovu kreditnu sposobnost i da unaprijed obezbijede dio otplate”, navodi Marsel van den Nord, generalni menadžer “TCM Netherlands”.
Kao ključni razlozi za svrstavanje u zadnju zonu navode se zastarjeli zakoni, nepotpuni lični podaci, loše poštanske usluge i posljedice ratova.
Rajko Tomaš, profesor na banjalučkom Ekonomskom fakultetu, kaže da je neosporno da u BiH vladaju loši dužničko-povjerilački odnosi, jer se građani i privrednici teško odriču prakse iz doba socijalizma.
“Tada su se uzimali krediti sa ciljem da se ne vrate i to je uslovilo nastanak floskule ‘bespovratni kredit’. Teška naplata potraživanja prisutna je i sada i ona ne samo da predstavlja problem u privlačenju inostranih investitora, već uopšte za poslovne odnose u zemlji”, tvrdi Tomaš.
On kaže da su firme povjerioci često prinuđeni krenuti u naplatu zaostalih potraživanja sudskim putem, što ocjenjuje najlošijom opcijom u situaciji kada postoji izrazito neefikasan pravosudni sistem.
Emil Kučković, izvršni direktor “LRC inženjeringa”, firme koja vodi knjigu kreditne istorije klijenata za finansijske organizacije u BiH, situaciju koja vlada u našoj zemlji ilustruje podatkom da u bazu dužnika mjesečno ubacuju po 5.000 firmi.
“Ako znamo da u BiH ima ukupno 51.000 obveznika PDV-a, onda je broj dužničkih firmi prilično velik”, kaže on.
Pored glomazne administracije i neefikasnog pravosuđa, Kučković kao jedan od ključnih uzroka postojećeg stanja vidi u manjku novca na tržištu koji uslovljava veliki obim robno-uslužnih kompenzacija među firmama.
Jedna od mogućnosti robne naplate potraživanja je korištenje takozvanog barter sistema. U “LRC inženjeringu”, koji ima licencu za barter sistem, kažu da kroz upotrebu barter valute klijenti mogu dio finansijskih potraživanja od drugih kompanija naplatiti u robama i uslugama, upotrebom viškova njihovih kapaciteta, te razmjenjivati do sada nenaplative ili stare dugove.
Zlatko Tanović, direktor firme “Yield Credit Menagement” iz Sarajeva, koja se bavi naplatom potraživanja, kaže da je njihov posao da za račun klijenta obavještavaju dužnika o isteku roka za plaćanje i upozoravaju ga o tužbi u slučaju neizmirivanja preuzetih obaveza. On ističe da je BiH jedna od rijetkih zemalja koja nema agenciju kojoj bi se povjerioci obraćali prije nego što se odluče na pokretanje skupih i neefikasnih sudskih tužbi protiv dužnika.
“Sve dok je situacija ovakva preporučujem da se kreditori što bolje pokriju od rizika dužnika preko jasno dogovorenih uvjeta i da se aktivno počnu baviti opominjanjem na dugove”, savjetuje Tanović.
U Centralnoj banci BiH, pak, smatraju da situacija u BiH nije baš tako crna. Ističu da sa makroekonomskog aspekta i kreditnog rejtinga B2 koji je našoj državi dodijelila agencija “Moody's” nismo među kreditno najrizičnijim zemljama svijeta.
“Mnoge domaće firme su u fazi privatizacije i u njih dijelom ulazi i strani kapital. Zbog toga me čudi svrstavanje BiH u najrizičniju grupu zemalja svijeta”, kaže Ljubiša Vladušić, viceguverner Centralne banke BiH.
Ekonomski analitičari ukazuju da država nesankcionisanje firmi dužnika često opravdava “brigom” za sudbinu njenih radnika, umjesto da joj zaštita povjerilaca bude na prvom mjestu.
“To nas vodi u socijalizaciju odnosa i stvaranje novog oblika otpora tržišnoj ekonomiji čiju cijenu svi plaćamo. Ne smije se dozvoliti da u praksi imamo zaštitu dužnika, umjesto povjerilaca, jer ekonomija u takvim uslovima nema perspektivu”, upozorava Rajko Tomaš.
BiH u ravni sa Irakom
BiH se na listi 13 zemalja svijeta u kojima, prema ocjeni “TCM Groupa”, potraživanje dugova predstavlja beznadežan posao, nalazi u društvu država sa velikim unutrašnjim konfliktima i totalitarnim režimima. Radi se o Bjelorusiji, Avganistanu, Mjanmaru, Iraku, Kambodži, Kubi, Laosu, Mongoliji, Sjevernoj Koreji, Nepalu, Palestini i Sudanu.
S druge strane, naplata potraživanja se najuspješnije izvodi u skandinavskim zemljama, među kojima prednjači Švedska.
Studija TCM-a obuhvatila je 155 zemalja svijeta koje su podijeljene u tri kategorije – zemlje sa visokim nivoom vraćanja dugova, zemlje sa osrednjim nivoom i zemlje u kojima se krediti ne vraćaju.
