MOSKVA, Na top listi zemalja iz kojih dolazi najviše investicija na svijetu, Rusija se već duže od decenije drži među prvih petnaest . Najviše ruskog novca se, međutim, preko Bermuda, Kipra, Švajcarske ili Holandije jednostavno „prošeta“ da bi se vratilo kući, pretvori se u skupu nekretninu u inostranstvu ili se reinvestira u neku od članica Zajednice nezavisnih država, zemalja Jugoistočne Evrope ili BRIK-a. U našem regionu, ruski investitori drže se provjerenih meta: energetskih i metalskih kompanija.
Prema najsvežijim podacima Centralne banke Rusije, samo u 2011. godini je 362 milijarde dolara ruskih investicija plasirano širom svijeta. Ruske kompanije, banke i investicioni fondovi danas na raspolaganju imaju 18 puta više novca nego na početku novog milenijuma, koji se, takođe, uzima i kao prekretnica u računanju ruskog prisustva na svjetskoj investicionoj mapi. Čak ni kriza nije značajno oslabila investitore iz Rusije, iako su neki, poput Olega Deripaske i njegovog mega-holdinga Basic Element, morali da prihvate i finansijsku pomoć Vlade kako bi se riješili nagomilanih dugova, restrukturirali svoje međusobno isprepletane poslovne imperije i postavili ih na zdravije noge.
Pošto se statistike ne slažu, ponekad je teško, međutim, jednostavno odgovoriti na pitanje kolike su ruske investicije u nekoj zemlji. Podaci za Srbiju su, recimo, veoma šaroliki: ako je vjerovati našoj Narodnoj banci, koja strane direktne investicije u novcu prati prema zemlji plaćanja a ne porijekla, Rusija je od 2005. do 2011. uložila ukupno 535 miliona evra. Sa druge strane, predstavnik ruske trgovinske komore u Srbiji Aleksandar Hripunov izračunao je da je od 2003. u Srbiju uloženo 2,5 milijarde dolara, a naša Privredna komora investicije sumira na 1,6 milijardi dolara. Centralna banka Rusije sabira sve direktne investicije u novcu, portfolio investicije, imovinu i udijele pa kaže da je Srbija od 2007. primila 614 miliona dolara, što se, grubo rečeno, otprilike slaže sa računicom NBS, iako pokriva kraći vremenski period. Odakle takvo šarenilo podataka?
Samo za tvoje oči
Direktor Centra za evropske studije ruskog Instituta za međunarodne ekonomske i političke odnose Aleksej Kuznjecov taj problem objašnjava poslovičnom netransparentnošću ruskih kompanija. One, po njemu, svoje poslovne izvještaje nerado dijele sa javnošću pa čak i sa zvaničnim institucijama poput Statističkog zavoda ili Centralne banke Rusije, sklone da novac prvo prebace u poreske rajeve i na račune off-shore firmi pa se tek potom upuštaju u investicije. To, naravno, znači da ruski novac, u tom slučaju, zvanično stiže preko Gibraltara ili Bahama.
Sa druge strane, čak i kada se zvanične cifre razlikuju, moguće je naslutiti trendove u ruskim direktnim investicijama – a oni kažu da su najpopularija ulaganja u energetiku (naftu i gas) i metalsku industriju.
Kuznjecov i njegov tim napravili su i listu najjačih ruskih multinacionalki na kojoj dominiraju upravo kompanije iz tih sektora: Lukoil, Gazprom, Evraz, Severstal, Rusal itd. To su i kompanije koje najviše investiraju van Rusije – u zemlje ZND, jugoistočnu Evropu ali i „stare“ članice EU. Kuznjecov njihov „rukopis“ prepoznaje u stalnoj potrazi za tržištima i resursima, u sklonosti ka kupovini strateški važnih kompanija umjesto grinfild projekata ili pozicioniranjem u stranoj zemlji kako bi dobili pristup jeftinijim izvorima finansiranja (popularno je listiranje na Londonskoj i drugim berzama ali uprkos mogućnosti da brojni investitori kupe akcije, kontrolni paket uvijek ostaje u ruskim rukama). Isti autor naglašava da je u organizaciji ruskih kompanija često važnije kakve političke veze njeguje menadžment ili kakav je privatni interes vlasnika nego da li su većinski državne ili privatne.
Doktor. No
Rijetke su kompanije koje Kuznjecov ubraja u „patriote“ (a čiji politički ciljevi uvijek imaju primat nad poslovnim) ili „konformiste“ (u privatnom vlasništvu ali spremnih da se povinuju zahtjevima političara), pa on upozorava da će lični interes često imati prevagu nad političkim ili ekonomskim ciljevima države. Ovo ne znači da se političari ustručavaju da odigraju predstave za građane, pa je tako Putin zabranio Olegu Deripaski da zatvori nekoliko rudnika u Rusiji kada su zbog krize cijene sirovina značajno opale. Od Deripaske je javno zahtijevano da se žrtvuje i da u teška vremena sačuva radna mjesta ali mu je država, daleko od kamera, finansijski pomogla da prevaziđe ogromnu zaduženost u koju je zapao.
Sa druge strane, takve kompanije bile su slobodne da napuštaju svoje nerentabilne pogone u drugim zemljama, pa je tako u toku spor između crnogorske Vlade i Deripaske oko Kombinata aluminijuma Podgorica, gdje je Crna Gora platila dug kombinata prema Dojče banci ali i zauzvrat preuzela upravljanje KAP-om, dok Deripaskina En+Grupa tvrdi da joj pripada i naknada za preuzimanje KAP-a.
Investiranje u zemlje bivšeg Sovjetskog saveza i u centralnoj i istočnoj Evropi stručnjaci nazivaju i „komšijskim efektom“, aludirajući na geografsku ali i političku istoriju nekadašnjeg komunističkog bloka. Čini se, međutim, da nove članice EU Rumunija i Bugarska ne žele toliko da se podsjećaju zajedničke istorije koliko da razvijaju ekonomske veze na ravnopravnim osnovama. U Rumuniji, recimo, u dominantno ruskom vlasništvu je čitava proizvodnja aluminijuma, trećina svih metalurških kombinata, jedna od tri rafinerije a tokom godine se očekuje priliv još nekoliko stotina miliona evra investicija Gazproma (krajem 2012 bilo je spekulacija da će Gazprom preko Naftne industrije Srbije preuzeti benzinske pumpe OMV Petroma ali su demantovane, a NIS je otvorio svoju prvu pumpu u gradu Sibiu u decembru). Zanimljivo je da u rusko-rumunskoj Privrednoj komori očekuju i vijeća ulaganja u razvoj banjskog turizma na Crnom moru i u IT sektor, u koji su već pristigli Kaspersky Labs, Luxoft i Softline.
Dok Rumunija pripada timu „Nabuko“, timu „Južni tok“ pridružila se Bugarska koja je neposredno prije toga izašla iz dva važna projekta razvijana zajedno sa Rusijom: izgradnje nove nuklearne elektrane „Belene“ i gasovoda Burgas-Aleksandropulis. Iako su mnogi očekivali ozbiljno zahlađenje na liniji Sofija-Moskva, to se nije desilo a dvije zemlje su se okrenule trećem projektu, strateškom prioritetu Rusije: izgradnji Južnog toka – koja je ugovorena brzo i na korist Bugarske – a koja će, uz sve to, dobiti i povoljniji gas. Sa druge strane Lukoil, najveći poreski platiša u Bugarskoj, najavio je da će sa italijanskim Tehnipom izgraditi postrojenje za hidrokreking vrijedno milijardu i po dolara u svojoj rafineriji u Burgasu.
Za razliku od istočnih susjeda Srbije, uticaj ruskih investitora u Mađarskoj dosta je ograničen: podaci Vajnera Čabe sa Instituta za međunarodnu ekonomiju Akademije nauka Mađarske kažu da su ruski investicioni poduhvati uglavnom služili kao primjer netransparentnosti. Najpoznatiji su slučajevi smanjenja učešća Gazprombanke u vlasništvu nad AEB bankom, kada je nastalu razliku u vlasništvu popunilo desetak nepoznatih off-shore kompanija (AEB banka je kasnije zatvorena), povlačenja ruskih investitora iz avio kompanije Malev (koja je ubrzo propala) kao i dugotrajnih pregovora države o preuzimanju udjela u MOL-u kojeg je držao tajkun Megdet Rakimkulov, Rus rođen u Mađarskoj (pregovori su okončani u maju 2011. pristankom države da plati skoro 2 milijarde evra za te akcije).
„Tek kada je država preuzela akcije MOL-a , popravljeni su ozbiljno narušeni odnosi Mađarske i Rusije. Poslije tog slučaja sam Vladimir Putin je zaključio da Rusija treba da ojača zaštitu svojih preduzetnika na stranim tržištima. Jasno je, međutim, da bi više transparentnosti u postupanju ruskih firmi doprinijelo da se smanji strah od dolaska ruskog kapitala, koji postoji u zemljama centralne i istočne Evrope ali i šire“ objašnjava Vajner Čaba.
Možda je upravo nelagodnost koja redovno dočekuje ruske investitore inspirisala RUSAL da od „Ekonomistovih“ analitičara (EIU) naruči studiju o tome kako strani partneri doživljavaju ruske kompanije i poslovne ljude. Pokazalo se da daleko bolji utisak kao i spremnost da ponovo rade sa ruskim kompanijama imaju oni menadžeri koji su već imali iskustvo sa Rusima kao partnerima ili investitorima (čak ¾ kaže da je saradnja ispunila njihova očekivanja).
Oni koji još nisu poslovali sa ruskim firmama radije biraju investitora iz Kine, Indije ili Brazila dok su im najmanje poželjni potencijalni partneri iz Rusije. EIU ipak primjećuje da pozitivna očekivanja polako nadjačavaju stare, negativne stereotipe, pa tako danas ruske firme uglavnom svi doživljavaju kao globalne igrače, na koje partneri mogu da se oslone po pitanju dostupnosti resursa ili poznavanja tehnologije proizvodnje. Sa druge strane, anketirani menadžeri navode finansijsku transparentnost, predvidljivost u odlučivanju, izbjegavanje insajderskih dogovora, poznavanje jezika, odgovornost i etičnost u poslovanju kao kriterijume za poboljšanje percepcije ruskih kompanija i investitora. Biznis&Finansije
