– Prošle godine udio javnog duga u bruto domaćem proizvodu u RS iznosio je čak 58 odsto
– Rast duga u RS posljedica intenzivnih kratkoročnih zaduženja u komercijalnim bankama putem kredita, obveznica i trezorskih zapisa
– Prošle godine rast BDP-a iznosio tek 3,1 odsto
BANJALUKA/SARAJEVO – Vlade u Bosni i Hercegovini za posljednjih pet godina udvostručile su dug prema domaćim komercijalnim bankama pa je on polovinom ove godine iznosio 2,4 milijarde KM, pokazalo je istraživanje Centra civilnih inicijativa (CCI) u BiH.
Na kraju 2016. godine udio javnog duga u bruto domaćem proizvodu u RS iznosio je čak 58 odsto, dok je u Federaciji BiH bio 36 odsto.
I zaduženost po stanovniku kontinuirano raste pa taj dug trenutno prosječno iznosi 3.424 KM. Kada javnom dugu dodamo i privatni, dolazimo do podatka da je u ovom trenutku svaki stanovnik BiH zadužen minimalno 5.712 KM.
“Vidljivo je da je FBiH značajno manje zadužena u odnosu na RS. Unazad pet godina, u Federaciji BiH vidljivo je stagniranje udjela javnog duga na 36-37 odsto BDP-a, nasuprot trendu rasta duga u RS s 51 odsto 2012. godine na 58 odsto 2016. godine, što je ozbiljno približavanje Maastricht pragu od 60 odsto. Ovakav rast duga u RS je, pored drugih zaduženja, posljedica intenzivnih kratkoročnih zaduženja u komercijalnim bankama putem kredita, obveznica i trezorskih zapisa”, ističu u CCI.
Upozoravaju da jedan entitet, zbog neodrživog zaduživanja može kreirati finansijsku krizu u cijeloj državi, pa ovakav način upravljanja javnim finansijama ukazuje na postojanje visokog rizika zloupotrebe.
Najbrži i najjednostavniji način zaduživanja vlada, dodaju u CCI, je posuđivanjem kod komercijalnih banaka, izdavanjem trezorskih zapisa i obveznica.
Dokaz tome je da će se Vlada RS 6. decembra zadužiti za još 10 miliona KM putem emisije dugoročnih obveznica, čime će ukupno zaduženje Republike Srpske ove godine, samo na Banjalučkoj berzi, povećati na 365 miliona KM.
“Ovakva vrsta zaduživanja je višestruko rizična. Vlade nemaju nikakav motiv niti obavezu da rade bilo kakve reforme, jer, za razliku od međunarodnih finansijskih institucija (na primjer, Međunarodnog monetarnog fonda) koje finansiranje uslovljavaju reformama, komercijalne banke to ne traže. Ovakva vrsta kreditiranja je uglavnom skuplja i štetnija za domaću privredu, jer su kamatne stope veće, otplata brža, budžeti time izloženiji pritisku, a kreditiranje je u pravilu u domaćoj valuti. Međuzavisnost vlada i komercijalnih banaka umanjuje kreditiranje privrede, a time i ekonomski rast i razvoj”, ističu u CCI.
Takođe, udio javnog duga u bruto domaćem proizvodu 2015. godine u BiH dostigao je istorijski maksimum od 43 odsto, a tek blago umanjenje zabilježeno je tokom prošle godine. Prošle godine rast BDP-a iznosio tek 3,1 odsto, što je nedovoljno za poboljšanje životnog standarda i značajniji rast ekonomije.
Procentualno, stoji u istraživanju, udio javnog duga u BDP-u iznosi oko 40 odsto, što nije alarmantno, ali nije ni bezazleno s obzirom na vrlo krhku domaću privredu, koja ne proizvodi dovoljno javnih prihoda i izvoza. Tako su nova zaduživanja jedini način da se vraćaju stari dugovi.
“Ukoliko se ne provedu strukturalne reforme, koje će imati pozitivne ishode na realni privredni rast,ovakav trend zaduživanja može trajati još neko vrijeme, a na kraju zemlju dovesti u dužničko ropstvo, pa grčki scenario nije daleko od realnosti. Nažalost, u posljednje dvije godine nije zabilježen nijedan veliki kapitalni ili infrastrukturni projekat, koji bi značajno podstakao privredni rast”, upozoravaju u CCI.
Tokom pet godina zaduženost po stanovniku uvećana je za 696 KM ili za oko 26 odsto, pri čemu je zaduženost po stanovniku u Republici Srpskoj viša za oko 50 odsto u odnosu na drugi entitet.
“Tokom prvih osam mjeseci 2017. godine 75 odsto svih podignutih kredita građana odnose se na potrošačke ili nenamjenske kredite, pa dolazimo do zaključka da i vlade I građani ustvari preživljavaju zahvaljujući posuđenom novcu”, zaključuju u CCI.
CAPITAL: Ž. Gauk
